اسکندری، ایرج (تهران ۱۲۸۷ـ آلمان شرقی ۱۳۶۴ش)

اِسکندری‌، ایرج (تهران ۱۲۸۷ـ آلمان شرقی ۱۳۶۴ش)

ایرج اسکندری
زادروز	تهران ۱۲۸۷ش
درگذشت	آلمان شرقی ۱۳۶۴ش
ملیت	ایرانی
تحصیلات و محل تحصیل	حقوق
شغل و تخصص اصلی	فعال سیاسی
شغل و تخصص های دیگر	دولتمرد
گروه مقاله	تاریخ ایران
خویشاوندان سرشناس	سلیمان میرزا اسکندری (عمو)

اِسکندری، ايرج

از رهبران‌ حزب‌ تودۀ‌ ایران در دورۀ پهلوی. فرزند یحیی‌ میرزا اسکندری بود و پس‌ از مرگ‌ پدرش‌، تحت‌ سرپرستی‌ عمویش‌، سلیمان‌ میرزا اسکندری،‌ قرار گرفت‌. وی‌ در ۱۸سالگی‌ مدرسۀ‌ علوم‌ سیاسی‌ را به پایان‌ رساند و برای‌ ادامۀ‌ تحصیل‌ در رشتۀ حقوق به‌ فرانسه‌ رفت‌ و در آن‌جا به‌ مارکسیسم‌ گرایید. پس‌ از بازگشت‌ به‌ ایران‌ با همکاری‌ تقی‌ ارانی‌ مجلۀ‌ دنیا را منتشر ‌کرد و در همان‌ زمان‌ به‌ عضویت‌ گروه‌ ۵۳ نفر درآمد و در ۱۳۱۶ش‌ همراه‌ این‌ گروه‌ دستگیر و به‌ پنج‌ سال‌ زندان‌ محکوم‌ شد. پس‌ از شهریور ۱۳۲۰ش از زندان‌ آزاد شد و در تأسیس‌ حزب‌ تودۀ‌ ایران‌ فعالانه شرکت کرد. اسکندری‌ طی‌ کنگرۀ‌ اول‌ حزب‌ توده‌ (۱۳۲۳ش) به‌ عضویت‌ کمیتۀ‌ مرکزی‌ حزب‌ درآمد و نشریۀ رهبر ارگان حزب را منتشر کرد و در دورۀ‌ چهاردهم‌ مجلس‌ شورای‌ ملی‌، نماینده‌ بود و ریاست‌ فراکسیون‌ حزب‌ توده‌ را در مجلس‌ برعهده‌ داشت‌. در کابینۀ‌ ائتلافی‌ قوام‌السلطنه‌ در ۱۳۲۵ش وزیر بازرگانی‌ و پیشه‌ و هنر شد. در همان‌ سال‌ مخفیانه‌ به‌ فرانسه‌ گریخت‌ و پس‌ از مدتی‌ به‌ اتحاد جماهیر شوروی‌ سابق رفت‌ و در دوران‌ اقامت‌ در شوروی‌ دبیرکل‌ حزب‌ تودۀ‌ ایران‌ بود، اما در ۱۳۵۷ش به‌دستور مقامات‌ شوروی‌ از دبیر‌کلی‌ حزب‌ برکنار شد. وی‌ پس‌ از پیروزی‌ انقلاب‌ اسلامی‌ به‌ ایران‌ بازگشت، اما به دنبال‌ گسترش‌ اختلاف‌ میان‌ رهبران‌ حزب‌، از فعالیت‌ حزب‌ کناره‌ گرفت‌ و ایران‌ را به‌ مقصد آلمان‌ شرقی‌ ترک‌ کرد و تا پایان عمر در آن کشور زیست‌. خاطرات ایرج اسکندری را پس از درگذشتش، دفتر مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی در تهران چاپ و منتشر کرده است.