طباطبایی، سیدضیاءالدین (شیراز ۱۲۶۸ـ تهران ۱۳۴۸ش)

طباطبایی‌، سیدضیاءالدّین (شیراز ۱۲۶۸ـ تهران ۱۳۴۸ش)

سیدضیاءالدّین طباطبایی‌
زادروز	شیراز 1268ش
درگذشت	تهران 1348ش
ملیت	ایرانی
تحصیلات و محل تحصیل	تحصیلات مقدماتی در تبریز
شغل و تخصص اصلی	روزنامه‌نگار
شغل و تخصص های دیگر	دولتمرد
گروه مقاله	تاریخ ایران
خویشاوندان سرشناس	سیدعلی‌ آقا یزدی (پدر)

طباطبايي‌، سيدضياءالدّين

روزنامه‌نگار، دولتمرد و نخست‌وزیر ایران در دورۀ پهلوی. فرزند سیدعلی‌ آقا یزدی بود. تحصیلات مقدماتی خود را در تبریز گذراند و در ۱۵سالگی به تهران مهاجرت کرد و از ۲۰‌سالگی‌ به‌ روزنامه‌نگاری‌ پرداخت.‌ صاحب‌امتیاز و مدیر ندای اسلام بود و پس‌ از استبداد صغیر، امتیاز روزنامۀ شرق را به‌دست‌ آورد و مقالات‌ آتشینی‌ در آن‌ به‌چاپ رساند. پس‌ از توقیف‌ آن‌، به اتهام فتنه‌انگیزی، به سفارت‌خانه‌های انگلیس و عثمانی پناه برد، ولی هیچ‌کدام راهش ندادند و ناچار شد در سفارت اتریش تحصن کند. پس از عفو عمومی برای ادامۀ تحصیل به پاریس رفت و در ۱۲۹۰ش مدت کوتاهی در لندن بود. در ۱۲۹۲ش به ایران بازگشت و در ۱۲۹۳ش روزنامۀ رعد را منتشر کرد که کاملاً هوادار متفقین در جنگ جهانی اول بود. از رجال‌ طرفدار انگلستان‌ و از موافقان‌ سرسخت‌ قرارداد ۱۹۱۹ بود. در ۱۲۹۷ش به‌ ریاست‌ هیئتی‌ به‌ بادکوبه‌ رفت‌ تا در زمینۀ‌ عقد قرارداد با دولت‌ جدیدالتأسیس‌ شوروی‌ گفت‌وگو کند. پس‌ از بازگشت‌ به‌ کشور، با ژنرال‌ آیرونساید آشنا شد و به‌عنوان‌ مهرۀ‌ سیاسی‌ کودتای‌ سوم اسفند ۱۲۹۹ش‌ مورد توجه‌ قرار گرفت‌ و پس‌ از کودتا رئیس‌الوزرا شد؛‌ تا ۴ خرداد ۱۳۰۰ش در این‌ مقام‌ بود و دو کابینه‌ تشکیل‌ داد و جمع‌ کثیری‌ از رجال‌، اعیان‌ و اشراف‌ را دستگیر و زندانی‌ کرد. پس‌ از عزل‌ از صدارت‌ به‌ خواست‌ احمد شاه‌ کشور را ترک‌ کرد و به‌ اروپا رفت‌. وی‌ مدتی‌ در سوئیس‌ و سپس‌ فلسطین‌ زندگی‌ کرد و به‌ کار کشاورزی‌ پرداخت‌. در ۱۳۱۱ش نیابت‌ ریاست‌ کنگرۀ‌ اسلامی‌ قدس‌ را بر‌عهده‌ داشت‌. در ۱۳۲۲ش به‌ ایران‌ بازگشت‌ و از یزد به‌ نمایندگی‌ مجلس‌ چهاردهم‌ انتخاب‌ شد. در فضای‌ نسبتاً آزاد سیاسی‌، پس‌ از شهریور ۱۳۲۰، به‌ فعالیت‌ سیاسی‌ روی‌ آورد و احزاب‌ دست‌ راستی‌ «وطن»‌ و «ارادۀ‌ ملی»‌ را تأسیس‌ کرد، اما براثر مخالفت‌ با قوام‌السلطنه‌ دستگیر شد و یک‌ سال‌ در زندان‌ به‌سر برد (۱۳۲۵ش) و سه‌ ماه‌ نیز در خانه‌ تحت‌ نظر بود. بعد از آن‌ از کارهای سیاسی‌ کناره‌ گرفت، اما تا پایان‌ عمر جزو مشاوران‌ محمدرضا شاه‌ بود و اوقات‌ خود را صرف‌ کارهای‌ کشاورزی‌ و دامداری‌ می‌کرد.