آخوندزاده، فتح علی (آذربایجان ۱۲۲۷ـ تفلیس ۱۲۹۶ق)

فتحعلی آخوندزاده (آذربایجان ۱۲۲۷ـ تفلیس ۱۲۹۶ق) Fath-Ali Akhundzadeh

فتح علی آخوندزاده
زادروز	آذربایجان ۱۲۲۷ق
درگذشت	تفلیس ۱۲۹۶ق
محل زندگی	ایران - گرجستان
ملیت	آذربایجانی
شغل و تخصص اصلی	ادیب
شغل و تخصص های دیگر	نمایش نامه نویس
آثار	ستارگان فریب خورده (۱۲۷۴ق)؛ نامه های کمال الدوله؛ سه مکتوب؛ الفبای جدید
گروه مقاله	ادبیات فارسی

فتحعلی آخوندزاده

مروّج مکتب واقع‌گرایی در ادبیات آذربایجان، از پیش‌گامان رواج اندیشۀ مشروطه‌خواهی در ایران و نمایش‌نامه‌نویس. وی بر چند نسل از روشنفکران، نمایشنامه‌نویسان و آزادی‌خواهان ایرانی تاثیر شگرفی گذاشته است. از خانواده‌ای ایرانی مقیم قفقاز بود. در کودکی به ایران آمد. کودکی او در کوچ به این شهر و آن شهر گذشت. در ۲۲سالگی به تفلیس رفت. بخش عمدۀ عمر را با سِمت مترجم دولت روس در تفلیس به‌سر برد و در همین شهر با آثار مهم ادبیات جهان آشنا شد. آخوندزاده در تفلیس با فن نمایش و نمایشنامه‌نویسی آشنا شد و خود به نوشتن نمایشنامه‌های اجتماعی و انتقادی پرداخت. آثار او اغلب به زبان ترکی آذربایجانی است که گاه به شعرهای فارسی مزین می‌شد. برخی از آثارش به روسی و فارسی ترجمه شدند. از ۱۲۶۷ تا ۱۲۷۲ق شش نمایش‌نامۀ اجتماعی‌ـ‌ انتقادی نوشت.

تمایل به روشنگری، هجو سنّت و ستایش از جلوه‌های تجدّد، بن‌مایۀ نمایش‌نامه‌های اوست. در داستانی با عنوان ستارگان فریب‌خورده (۱۲۷۴ق) از ماجرایی تاریخی در عصر صفویه برای ترسیم واقعیت‌های زمانه بهره جسته است. این نوشته‌ها را میرزا محمدجعفر قراچه‌داغی با عنوان تمثیلات (که شامل شش نمایش‌نامه و یک داستان است) به فارسی ترجمه کرده که در شکل‌گرفتن سنتِ نمایش‌نامه‌نویسی ایران مؤثر افتاده است. آخوندزاده رسالۀ قریتیکا را در نقد ادبی و رسالۀ ایراد را در انتقاد از شیوۀ تاریخ‌نگاریِ مرسوم در ایران نوشته است و ‌آثاری نیز در زمینۀ مسائل اجتماعی و ادبی دارد.

اندیشه‌های ادبی و اجتماعی او در متفکران مشروطه‌خواه داخل و خارج ایران تأثیر نهاد. مخالف همۀ ادیان و فِرَق مذهبی بود. قصد تغییر الفبای عربی را داشت. هوادار تشکیل فراماسونری بود و آن را از لوازم آزادی و آزادی‌خواهی می‌دانست. به‌رغم ادعای آزادی‌خواهی، از حکومت استبدادی تزاری روسیه ستایش می‌کرد و از خدمتگزاران وفادار آن بود. از دیگر آثار اوست: نامه‌های کمال‌الدوله؛ سه مکتوب؛ الفبای جدید.

---