آیین نامک
Aeen namak
آیین‌نامک
مجموعه کتب و رسائل تاریخی دربارۀ چگونگی اجرای آیین و آداب و رسوم اجتماعی، سیاسی، نظامی و اقتصادی ساسانیان. این رسائل گویا در نزد موبدان و دانشمندان زردشتی و در معابد و آتشکده‌ها نگهداری می‌شده و محفوظ مانده تا این‌که در دورۀ اسلامی بخش‌هایی از آن به زبان عربی ترجمه شده است. جاحظ در التاج، مسعودی در مروج‌الذهب، ابن قتیبه در عیونالاخبار و ثعالبی مرغنی در الغرر فی سیرالملوک و اخبارهم هر یک اطلاعاتی دربارۀ آیین‌نامک ارائه داده‌اند که نشان می‌دهد کتب و رسائل مشهور به آیین‌نامک و انواع آیین‌‌نامک‌ها در دسترس آنان قرار داشته و از این منبع در تدوین آثار خود بهره برده‌اند. در میان این آثار، ابن قتیبه بیش از دیگران به آیین‌نامک‌های مختلف دسترسی داشته و از مجموعۀ رسائل مذکور در بخش‌های متعدد عیونالاخبار بهره گرفته و معمولاً هرگاه از این آیین‌نامک استفاده کرده با اصطلاح «قرأت فی آیین» به منبع خود اشاره کرده است. از آنچه ابن قتیبه در آثار خود ذکر کرده، برمی‌آید که آیین‌نامه‌ها (که در فارسی میانه به ایوین‌نامگ یا آیین‌نامگ نامیده می‌شده) مجموعۀ عظیمی از فنون و آداب و معارف عصر ساسانیان بوده و سازمان تشکیلاتی و رسوم درباری آنان در این آیین‌نامه‌ها منعکس بوده و مراتب و معلومات جامع دربارۀ درباریان، بزرگان، شاهزادگان، فرمانروایان، احکام دولت، آیین جنگ، کتابت، زمامداری، معاشرت با اشراف و بزرگان، مصاحبت با شاهان، سوارکاری، لشکرآرایی، چوگان‌بازی و شطرنج و آیین‌های مختلف دیگر بوده است. متأسفانه از این مجموعه‌های متعدد تنها بخش‌هایی به زبان عربی ترجمه شده و همین آثار نیز مستقلاً به دست ما نرسیده (مانند کتاب‌الرسوم که مسعودی از آن یاد کرده و بعدها همین کتاب به قلم ابن مقفع با عنوان آیین‌نامه فی‌الائین به عربی ترجمه شده) بلکه در آثار مورخان و نویسندگان مسلمان انعکاس یافته است. ازجملۀ آیین‌نامه‌هایی که اکنون در دست است آیین‌نامۀ کوتاهی است به زبان عربی با عنوان آیین‌الأردشیر، که منسوب به اردشیر ساسانی است.