تبت، هنر و معماری
تَبَّت، هنر و معماری (Tibetan art and architecture)
هنر و معماری تبتی کمابیش یکسره دینی است. هنر لامائیسم[۱] تبتی عناصر نیرومندی برگرفته از نقوش متداول در ادیان هندو و بودا در هند و نپال را حفظ کرد و بعدها تحت تأثیر هنرهای چینی قرار گرفت. در معماری، چورتن[۲] یا استوپا[۳]ی تبتی از نمونه‌های هندی اقتباس شده و مرکب است از یک یا چند پایۀ چهارگوش، یک ایوان مربع‌شکل، گنبدی پیازی، دکلی با چند چتر، و سر مناری شعله‌سان. تبت به داشتن دیرـ شهرهای بزرگ با هزاران راهب، شهرت دارد. دیر واقع در تاشی لومپو[۴] که در قرن ۱۵ ساخته شده مقر تاشی لاما[۵] است. ساختمان این دیر مجتمعی تودرتوست با ردیف‌های طویلی از حجره‌هایی که دورتادور حیاط‌هایی را گرفته‌اند. عبادتگاه‌هایی نیز در مرکز دیر قرار دارند. دیری متعلق به قرن ۱۷ در لهاسا[۶] شامل کاخ پوتالا[۷]، اقامتگاه دالایی لاما[۸]، است که دیرهایی سربه فلک کشیدۀ آن شکل کوه‌های اطراف را تداعی می‌کنند. عمده مجسمه‌های تبتی به شکل پیکره‌های کوچک مفرغی، زراندود، مرصّع و باریک و ظریفی ساخته شده‌اند که سرهایی قلب‌مانند دارند. نقاشی تبتی غالباً بر روی تانکا[۹] یا درفش معبد کشیده می‌شود که دارای رنگ‌هایی درخشان بر روی پارچۀ نخی یا ابریشمی است. نقوش اصلی تانکا ممکن است نپالی یا هندی باشند ولی جزئیات تزیینی آن مثل توده‌های ابر، گل‌ها، و عناصر معماری غالباً خاستگاه چینی دارند. تاریخ‌گذاری نقاشی‌ها دشوار است زیرا کتیبه‌ها، نسبت‌ها، و اصول فنی ساخت آن‌ها تقریباً قرن‌ها بدون تغییر باقی مانده‌اند. نمادپردازی این آثار بسیار پیچیده است. در نقاشی‌های کاملاً نمودارگونه، نمادهایی آیینی، سلسله‌مراتب خدایان و طرح چرخۀ زندگی، جلوه‌های گوناگونی از بودا و قدّیسان مختلف به تصویر درآمده‌اند. ایزدان کینه‌توز و همسرانشان از دیگر موضوعات این آثارند. نشانه‌هایی آیینی همچون چتر سفید، دو ماهی، گل نیلوفر، صدف دریایی، و بسیاری نمادهای تانترایی[۱۰] و غیرتانترایی دیگر در این هنر به‌چشم می‌خورند.