فلسفه سوررئالیسم (کتاب)
فلسفۀ سوررئالیسم (به فرانسوی: Philosophie du surréalisme)
عنوان مقاله‌ای به زبان فرانسوی از فردینان آلکیه[۱] (۱۹۰۶ - ۱۹۸۵م)، پژوهشگر فلسفه و استاد فلسفه و تاریخ فلسفۀ مدرن در دانشگاه‌های مونپلیه[۲] و سوربون. در ۱۹۵۵م به صورت کتاب در 234صفحه به چاپ رسید. بخش‌هایی (چکیده‌ای) از کتاب با برگردان رضا سیدحسینی، با عنوان مدخلی بر فلسفۀ سوررئالیسم، در شمارۀ 29 فصلنامۀ هنر (تابستان و پاییز 1374ش) منتشر شده است.
اگرچه این کتاب با حکایات غریب کاری ندارد، کاملاً متأثر از معاشرت طولانی مؤلف با شخصیت‌هایی دارای ماجراهای شگفت‌آور سوررئالیستی است. همین کافی است که برنامۀ درک خواست درونی‌ای را که مبنای سوررئالیسم است از هرگونه ملال و تصنع ممکن پاک کند. مؤلف توجه ویژه‌ای به آندره برتون معطوف می‌دارد، نه به این دلیل که در او سرکرده یا میزان سوررئالیسم را مشاهده می‌کند، بلکه بیشتر به این سبب که او روی‌هم‌رفته کسی است که بهتر از دیگران دربارۀ برنامه سوررئالیسم و آثار خویش تعمق کرده است. برنامۀ سوررئالیسم را آلکیه از یک متن قدیمی و مشهور آندره برتون به نام ماهی قابل حل[۳] به دست می‌آورد؛ این برنامه، در یک جمله، عبارت است از اراده و عزم قرار دادن زیبایی در قلب زندگی حقیقی. سوررئالیسم در این زمینه خود را وفادار به سنت کهن افلاطونی نشان می‌دهد که شور زیبایی‌شناختی و شور شهوانی را با هم آمیزش داده است. اما، آلکیه یادآوری می‌کند که تجربۀ سوررئالیستی در ذات خود شاعرانه نیز هست. همچنین کوچک شدن ظاهری و تقلیل آن در گذر سال‌ها به زبان، نه خیانت بلکه وفاداری بود. فصلی از کتاب که به طغیان و انقلاب اختصاص یافته، معیار این نظر مؤلف را دربارۀ معنای سوررئالیسم به دست می‌دهد؛ سوررئالیسم در مقابله با «رمانتیسم شیطانی»، با ساد و لوتریامون[۴]، و با کمونیسم، استعاره و آینده را حفظ می‌کند: هستی و شعر اصل واقعیت و اصل لذت ارادۀ انقلابی و جذبۀ استغراقی عشق به نظر می‌رسد که کاملاً ضد یکدیگرند؛ اما سوررئالیسم مطالبۀ ناممکن اما همواره مؤيد وحدت آنهاست. آلکیه می‌گوید باید تمامی انواع سوررئالیسم را دارای این گرایش بدانیم که تصویر دقیق‌تر و کامل‌تری از انسان به ما بدهد؛ یعنی سوررئالیسم کولاژ[۵]، سوررئالیسم گفتگوهای اتفاقی و سوررئالیسم نگارش‌های خودبه‌خودی. در اینجا اندیشه‌ای دربارۀ توانایی‌های انسان پیشنهاد می‌شود که از توانایی‌های خلاقیت هنری صرف بسی فراتر می‌رود: دنیای خیالی با همۀ وزن خود گرایش دارد به اینکه واقعی شود و رؤیاهای انسان گرایش دارند به اینکه جهان را دگرگون کنند.