آرامگاه آخوند

آرامگاه آخوند
آرامگاه آخوند
نام فارسی	آرامگاه آخوند
کشور	ایران
استان	کرمان
نام‌های دیگر	گنبد آخوند
موقعیت	میان پارک برهان در شهر کوهبنان
کاربری	فرهنگی
مشخصات معماری	بنای آجری دوطبقه‌ای‌ با گنبدی بر رویش
زمان ساخت	دهه‌های پایانی قرن 12ق

(یا: گنبد آخوند) بنای آجری کثیرالاضلاعی، در میان پارک برهان در شهر کوهبنان. اگرچه در آرامگاه هیچ‌گونه کتیبۀ تاریخ‌داری وجود ندارد که سال بنای بقعه را مشخص کند، اما با توجه به سبک معماری و ماده تاریخ روی سنگ مزار بقعه، زمان ساخت بنا را دورۀ زندیه و دهه‌های پایانی قرن 12ق یا پس از آن باید دانست.

بر این سنگ مزار که در کف بقعه و زیر مرکز گنبد قرار دارد، شعری نقر شده که حاوی چنین اطلاعاتی‌ست: اسم مدفون (محمد)، وابستگی‌اش به اهل تصوف، اشاره‌ای به کشته شدنش در سفر به مشهد، زمان کشته شدنش (احتمالا یک‌شنبه 15 شعبان سال 1182ق) و تخلص یا نام شاعر (اخگر). در شعر، روز کشته شدن مدفون بقعه یک‌شنبه نیمۀ شعبان ذکر شده و از ماده تاریخ (کلمۀ ظفر) سال 1180هجری استخراج می‌شود که با توجه به واقع شدن نیمۀ شعبان سال 1182 در روز یک‌شنبه، سال اخیر (۱۱۸۲) درست‌تر است. به احتمال نزدیک به یقین فرد مدفون بنا هدایتعلی شاه محمد کوهبنانی از بزرگان سلسلۀ نعمت‌اللهی‌ کرمان (که از اواخر دورۀ صفوی تا زمان کریمخان زند می‌زیسته) باید باشد که اخبار معدود و مختصری دربارۀ او در دست است. شاعر شعری که بر روی سنگ مزار هدایتعلی شاه نقر شده، میرزا محمدیوسف کرمانی (متخلص به اخگر)، داماد اوست. با توجه به مقام معنوی مدفون آرامگاه، احتمال قوی بر این است که بقعه پس از دفن هدایتعلی شاه بنا شده است؛ یعنی پس از سال 1180 یا 1182ه.ق.

این بنا که به شمارۀ 528 و در تاریخ 1345/1/1 به ثبت آثار تاریخی رسیده، در زمان پهلوی دوم یک‌مرتبه مرمت شده است.

مشخصات بنا

آرامگاه، بنای آجری دوطبقه‌ای‌ست که گنبدی بر رویش استقرار یافته. جبهۀ خارجی‌اش طاق‌نماهای مضاعفی با 9 دهانه ایوان دارد. بقعه از داخل هشت‏‌ضلعى، عرض هر یک از اضلاع آن 2 و ارتفاع آن 4 متر است. همین ابعاد بر بالاى آن از داخل و بیرون تکرار شده. آرامگاه دارای 4 ورودی می‌باشد، که از مدخل جبهۀ جنوبی بنا به وسیلۀ دو شاه‌نشین و یک پلکان به طبقۀ دوم و توسط راه‌پلۀ مارپیچی به سمت گنبدخانه دسترسی هست. گنبد آرامگاه، با قطر 8 و ارتفاع 12متر (از بیرون)، دوپوشه و از داخل به صورت عرق‌چین است. پوشش خارجی‌اش ریخته و اینک دارای 8 طاق‌نماست. گنبد بر روی ساقۀ آجری بزرگی استوار شده و در زیر آن سنگ مزاری مرمری به طول 2 و عرض یک متر که از زمین حدود 40سانتیمتر بالاترست نصب شده.

بر روی سنگ، تنها این غزل درج شده است: «حیف از آن شهریار کشور عشق/ که ز وی داشت شهر عقل نسق// آنکه بودی به فن فکر استاد/ وآنکه بودی ز اهل ذکر سبق// وقت تحقیق مشکلات دقیق/ بود از هر دقیقه باب دق// بی‌گمان بود عقل را مصدر/ به یقین گشت علم را مشتق// گرگ‌نامی به تیغ تیز نمود/ جامه یوسف زمان را شق// روز یکشنبه نیمه شعبان/ گشت جانش ز قید تن مطلق// آن حسن رسم و آن محمد اسم/ شد به مولای خود علی ملحق// چون حسین شد شهید تیغ جفا/ در ره مشهد رضا الحق// بود بدو کار خیر مستحکم/ رفت شد امر شرع بی‌رونق// خواست تاریخش از «ظفر» اخگر/ با رخ زرد اشک همچو شفق// چون که باب هدایت حق دید/ بر جهان و جهانیان مغلق// خاک بر سر نمود و گفتا آه/ شد محمد شهید در ره حق»

روزنامۀ ایران، شنبه ۲۹ مهر ۱۳۹۶، شماره ۶۶۲۳