ادیان سری

اَدْیانِ سِرّی (mystery religion)

آیینهایی در عهد باستان که تنها خواص را در آن‌ها راه بود. آیین‌های دمتر (←الئوسیسی، آیین‌های)، دیونوسوس، کوبله، ایزیس، و میترا/مهر از زمرۀ آن‌ها بودند. شالودۀ برخی از آن‌ها را آیین باروری تشکیل می‌داد که در آن خدایی می‌مرد و زنده می‌شد و پیروانش گوشت و خون می‌خوردند تا به وصال او نایل شوند و زندگی پس از مرگ نصیبشان شود. مسیحیت در اوایل بسیار متأثر از ادیان سرّی بود. قدیمی‌ترین اسرار شناخته‌شده دست‌کم به حدود ۱۸۷۵پ‌م بازمی‌گردد و با افسانۀ اُزیریس در مصر ارتباط می‌یابند. یونانیان باستان آیین‌های سرّی محلی بسیار داشتند و اسرار دیونوسوسی و اورفئوسی در بسیاری از نقاط جهان هلنی متداول بودند. در قرن ۲پ‌م با تجزیۀ امپراتوری اسکندر و شروع دوران یونانی ـ رومی، ادیان سرّی جانی تازه گرفتند و یکدیگر را تحت تأثیر قرار دادند. آیین مهر (← میترائیسم) محصول این دوره است. در الهیات مسیحی، سِرّ به امری اطلاق می‌شود که بی‌کمک وحی بر عقل انسانی پوشیده است و حتی پس از آن که وحی شد از حدود فهم انسان بیرون است. نمونه‌ای از آن تثلیث است. افخارستیا را «اسرار مقدس» نامیده‌اند، اول به سبب آن‌که ساکرامنت است و دوم بدین سبب که در کلیسای قدیم تعمیدنیافتگان اجازۀ حضور در تمامی آن را نداشتند.

---