نسل کشی مسلمانان بوسنی
نسل‌کشی مسلمانان بوسنی
کشتار گسترده‌ی مسلمانان بوسنی و هرزگووین طی نیمه‌ی اول دهه‌ی 1990م. این فاجعه‌ی انسانی به دنبال تجزیه‌ی کشور یوگسلاوی سابق توسط صرب‌های بوسنی و با حمایت کشور صربستان رخ داده است.
زمینه‌های تاریخی:
در زمانی بالغ بر 35 سال جوزف تیتو[۱] (رئیس‌جمهور یوگسلاوی) طی دوره‌ی قدرتش موفق شد با استفاده از جو حاکم بر روابط جهانی، اقوام، ملل و نژادهای مختلف صرب، کروات، بوسنیایی، آلبانی‌تبار و غیره با ادیان و تفکرات متعدد (از جمله ارتدوکس، کاتولیک و مسلمان) را کنار هم جمع کرده و با تاسیس جنبش عدم تعهد و پیوستن بدان کشوری متحد و امن را رهبری کند. با مرگ تیتو و طی 10 سال بعد که چند رئیس‌جمهور در زمان‌هایی کوتاه بر کشور حکومت می‌کردند به تدریج زمزمه‌های اختلافات قومیتی و مذهبی بلند شد. به دنبال ایجاد تنش در روابط بین یوگسلاوی و آلبانی بر سر ناحیه‌ی کوزوو، بحران اقتصادی و تورم خردکننده‌ی سال ۱۹۸۹، زمینه‌ی تجزیه‌ی کشور مهیا شد. با شروع جنبش‌های استقلال‌طلبانه در برخی کشورهای اتحادیه‌ی شوروی از ابتدای دهه‌ی 1990 و سپس بعد از تجزیه‌ی شوروی در انتهای سال 1991م (26دسامبر)، برخی از کشورهای فدراسیون یوگسلاوی (کرواسی، اسلوونی و مقدونیه) در همان سال اعلام استقلال کردند. این موضوع باعث فروپاشی فدراسیون و انحلال رسمی آن در سال ۱۹۹۲ و آغاز جنگ داخلی شد.
اعلام استقلال بوسنی و شروع جنگ:
در آغاز سال ۱۹۹۲ پس از فروپاشی یوگسلاوی، جمهوری بوسنی و هرزگوین نیز به دنبال همه‌پرسی استقلال، اعلام موجودیت کرد. در بوسنی سه قومیت بوسنیایی مسلمان، صرب ارتدوکس و کروات کاتولیک سکونت داشتند. همه‌پرسی استقلال، توسط صرب‌های بوسنی تحریم شد. با این حال 64 درصد مردم شرکت کردند و از این میان هم 93 درصد رأی‌دهندگان به استقلال بوسنی و هرزگوین رأی دادند. صرب‌های بوسنی، که از جانب صربستان و مونته‌نگرو (به ریاست اسلوبودان میلوشویچ[۲]) حمایت می‌شدند، جمهوری صرب بوسنی را تشکیل دادند و از آوریل (سال 1992) ارتش جمهوری صرب بوسنی به قصد تجزیه‌ی کشور بوسنی و پیوند دادن نواحی صرب‌نشین برای تشکیل صربستان بزرگ، به جنگ مسلحانه پرداخت. کروات‌های بوسنی نیز با حمایت جمهوری کرواسی (به ریاست فرانیو توجمان[۳])، جمهوری کروات بوسنی و هرزگوین را تشکیل دادند. بوسنیایی‌ها که به دلیل تحریم‌های تسلیحاتی شورای امنیت سازمان ملل متحد بر کل مناطق یوگسلاوی با ضعف تسلیحاتی مواجه بودند، به شدت تحت فشار جنگ سه ساله قرار گرفتند. با اعمال نظر انگلستان و آمریکا در آغاز سال ۱۹۹۴ در پی موافقت‌نامه‌ی واشینگتن، جمهوری کروات بوسنی و هرزگوین و جمهوری بوسنی و هرزگوین با هم ادغام شده و فدراسیون بوسنی و هرزگوین را ایجاد کردند. با این توافق بوسنیایی‌ها و کروات‌ها، تعداد طرف‌های جنگ از سه به دو کاهش یافت. سرانجام در ۱۴ دسامبر ۱۹۹۵ گروه‌های درگیر جنگ، توافق‌نامه‌ی صلح دیتون[۴] آمریکا را در پاریس امضا کردند و جنگ متوقف شد.
کشتارهای انسانی و عواقب جنگ:
طی این جنگ که بیشتر از 3 سال به طول انجامیده، به دلیل خودداری جامعه‌ی جهانی و خاصه سازمان ملل متحد در اتخاذ تدابیری برای پایان دادن به خصومت طرفین و همچنین خشونت‌های افسارگسیخته‌ی نیروهای صرب در پاکسازی قومی مناطق مسلمان‌نشین بوسنی، در مناطق مختلفی نسل‌کشی‌ها و تجاوزهایی صورت گرفته که آمارهای دقیق و یکسانی از آنها منتشر نشده است. اما از آمارهای کلی کشته‌شدگان جنگ که افزون بر 300هزارنفر (به علاوه‌ی کشته‌شدگان بر اثر گرسنگی و بیماری) را نیز شامل می‌شود، بلاغ بر 80 درصدشان مربوط به مسلمانان بوسنیایی است. در آغاز آوریل ۱۹۹۲ گروه‌های شبه نظامی صرب به بیه‌لینا[۵] تاختند. در این رویداد حدود صدنفر کشته شدند و گروه‌های قومی غیر صرب نیز به بیرون شهر رانده شدند؛ این نخستین گام‌ها در راه پاکسازی قومی در منطقه بود. صرب‌ها اندکی پیش از پایان جنگ بوسنی سربرنیتسا[۶] را محاصره کردند و از ۱۳ ژوئیهٔ ۱۹۹۵، طی کمتر از یک هفته حدود ۸۰۰۰ نفر را قتل‌عام کردند. بین آوریل ۱۹۹۲ تا ژانویه ۱۹۹۴ در فوچا[۷] تمامی بوسنیایی‌ها به‌دست نیروهای شبه‌نظامی، ارتش و پلیس صرب از منطقه رانده شدند و ۲٬۷۰۴ نفر از فوچا در طی این کشتار کشته یا مفقود شدند. بر پایه‌ی اسناد متعدد موجود به دست‌آمده از شورای دفاع کرواسی، علاوه بر صرب‌ها رهبران کروات نیز یک برنامه‌ی جامع برای پاکسازی قومی مسلمانان بوسنیایی در دره‌ی لاشوا[۸] داشته‌اند. بر طبق تحقیقات مرکز پژوهش و اسناد سارایوو در حدود ۲۰۰۰ نفر از ساکنان دره‌ی لاشوا در جریان این پاکسازی کشته یا مفقود شدند. داریو کوردیچ[۹] از رهبران شورای دفاع کرواسی طراح این برنامه بوده است.
ضمن دادگاه‌های متعددی (با عنوان دادگاه بین‌المللی کیفری یوگسلاوی سابق)، از سال ۱۹۹۳ تا اوایل سال ۲۰۰۸، ۴۵ صرب، ۱۲ کروات و ۴ بوسنیایی به اتهام ارتکاب به جنایت جنگی در جریان جنگ‌های بوسنی محاکمه شدند. صرب‌ها و کروات‌ها به جنایت جنگی سیستماتیک متهم شدند. بیشتر رهبران زمان جنگِ صرب بوسنی به اتهام جنایت جنگی و پاکسازی قومی محاکمه و محکوم شدند. اسلوبودان میلوشویچ نیز در ارتباط با موارد مربوط به جنایات جنگی در بوسنی، نقض کنوانسیون ژنو، جنایت علیه بشریت و نسل‌کشی به دادگاه برده شد، اما پیش از اتمام محاکمه و در سال ۲۰۰۶ درگذشت.