تیاتر اصفهان
تئاتر اصفهان
اصفهان که سال‌ها پایتخت صفویان بوده، یکی از مهم‌ترین مراکز شکل‌گیری و پیشرفت نمایش‌های سنتی بود. در اواخر دورۀ قاجار نیز شخصیتِ نمونه‌ایِ ویژه‌ای با نام «حاج‌آقا سرمه‌ای» در این شهر به وجود آمد که بعدها با عناوینی چون «حاج عبدالغنی» و «حاج عبدالنبی» به نمایش‌های دیگر راه یافت و پایه و اساس همۀ حاجی‌های نمایش سنتی اصفهان را با ویژگی‌های خست، زیاده‌خواهی و حیله‌گری شکل داد.
نخستین اجرای تئاتر نوین در اصفهان به سال ۱۲۶۷ش بازمی‌گردد که به زبان ارمنی و توسط ارمنیان جلفای اصفهان در تالار «باشگاه تئاتر» به نمایش درآمد. از سال ۱۲۷۹ زنان ارمنی نیز به صحنۀ نمایش راه یافتند. در این سال‌ها اتفاق مهمی می‌افتد: ارمنیان در کنار اجرای نمایش‌های ارمنی، نمایش‌هایی به زبان فارسی و آثاری به زبان انگلیسی اجرا می‌کنند. در میان نمایش‌های انگلیسی‌زبان، تاجر ونیزی (شکسپیر) و پزشک قلابی (مولیر) نیز اجرا شده‌اند و به نظر می‌رسد که این رویکرد نخستین رویارویی ایرانیان با نمایش‌نامه‌های شکسپیر باشد. حضور ارامنه و یهودیان در اصفهان، سبب رویارویی این شهر با فرهنگ اروپایی شد و مردم را با تئاتر غربی آشنا کرد.
نخستین نمایش فارسی، مبتنی بر روش‌های تئاتر غربی، نمایش حاج عبدالنبی نوشتۀ هاراتون هوردانانیان ارمنی در سال ۱۲۸۴ بود. در حدود سال ۱۳۰۰، بازیگران فارسی‌زبانی چون محمد میرزا رفیعی که در نمایش‌های جلفا بازی می‌کردند، تلاش کردند تئاتر را برخلاف برخی تعصبات مردم به آن سوی رودخانه (نیمۀ مسلمان‌نشین اصفهان) ببرند و این حرکت، تئاتر اصفهان را به مسیر جدیدی کشانید. البته حرکت‌های دیگری چون اجرای نمایش رستاخیز سلاطین (میرزاده عشقی) در اسفند ۱۲۹۹ زمینه را برای پذیرش تئاتر آماده کرده بود. عشقی در پی این نمایش، در اصفهان ماند و نمایش سه تابلو از مریم را به صحنه برد و توفیق این دو نمایش در جذب تماشاگر سبب شد تا وی سه نمایش آهنگین را در اصفهان به اجرا بگذارد.
در سال‌های آغازین قرن ۱۴ش، با بنای دبیرستان‌های مهمی مانند «سعدی»، تئاتر پایگاه‌هایی جدید و نیروهایی جوان یافت که نسل جدید تئاتر اصفهان را پرورد. این نیروها با دیگر اهالی تئاتر به زودی گروه‌های حرفه‌ای شهر را تشکیل دادند و دو قطب مهم تئاتر اصفهان (به مدیریت و کارگردانی ناصر فرهمند) و تئاتر سپاهیان (به کارگردانی علی‌محمد رجایی) شکل گرفت. تا پیش از ۱۳۳۲، که دورۀ فترت تئاتر اصفهان فرا می‌رسد، گروه‌های گوناگون بسیاری شکل می‌گیرند که گاهی به مقابله با یکدیگر می‌پردازند. در همین زمان (۱۳۳۲) است که کارگردان فهیمی چون فرهمند که آثار نمایش‌نامه‌نویسان مشهور را به اجرا گذاشته بود، از تئاتر کناره گرفت تا به ابتذال نمایش‌های این دوره دچار نشود. در اواخر دهۀ ۱۳۴۰ و اوایل دهۀ ۱۳۵۰، اساتید تئاتر تهران برای آموزش به اصفهان رفته و کلاس‌هایی برگزار می‌کنند، اما با همۀ تلاش‌های ایشان و اجراهای نوین تئاتر، نمایش اصفهان رو به افول می‌نهد، تا آن‌که پس از انقلاب ۱۳۵۷ به تعطیلی می‌گراید.
اینک در اصفهان، مانند دیگر شهرهای ایران، فقط به هنگام جشنواره‌ها تعدادی نمایش اجرا می‌شود. دیگر چهره‌های تئاتر اصفهان عبارتند از: رضا ارحام صدر، مهدی ممیزان، منصور کوشان، رحیم اخوت، خانوادۀ رجایی و....