چندربهان لاهوری
چندربهان لاهوری ( -1068/ 1073ق)
| چندربهان لاهوری | |
|---|---|
| درگذشت | 1068/ 1073ق |
| محل زندگی | هند |
| ملیت | هندی |
| نام‌های دیگر | چندربهان منشی؛ چندربهان برهمن؛ برهمن لاهوری |
| شغل و تخصص اصلی | شاعر و نویسنده |
| شغل و تخصص های دیگر | خوشنویس |
| آثار | دیوان فارسی؛ چهارچمن؛ منشآت؛ رسالۀ برهمن |
| گروه مقاله | ادبیات فارسی |
(یا چندربهان منشی؛ چندربهان برهمن؛ برهمن لاهوری) از شاعران و نویسندگان و منشیان برجستۀ فارسی‌نویس هند. پدرش، دَهرَم داس، از صاحب‌منصبان برهمن لاهور بود و چندربهان نیز در زمان فعالیت به دلیل تعلقش به آیین برهمنی این اسم را برای تخلصش برگزید. در لاهور نزد میر عبدالکریم و بعدتر نزد ملا عبدالحکیم سیالکوتی (ادیب و متکلم امامی) تعلیم دید. برهمن در اوائل کار در لاهور بود، بعدها به آگره رفت و در دستگاه شاه‌جهان به خدمت منشی‌گری اشتغال یافت. وی به همنشینی با فقرا و اهل عرفان علاقه می‌ورزید و شور و حال اهل سلوک را داشت. در آگره منشی دستگاه داراشکوه شد و از مصاحبان وی به شمار می‌آمد. بعد از کشته شدن وی یک چند در دستگاه اورنگ زیب باقی ماند، اما با تعصبات رایج در آن دستگاه ادامۀ خدمت را دشوار یافت و پس از مهاجرت به بنارس به صورت کامل عزلت گزید و سرانجام نیز در آن‌جا درگذشت. درگذشت او در مرآت الاحوال جهان‌نما ۱۰۶۸ و در کتاب شمع انجمن ۱۰۷۳ق ثبت شده است.
برهمن غزل‌های لطیفی سروده که در آن‌ها از تشبیهات و استعارات دلکشی بهره برده. وی در عصر بعد از جهانگیر گورکانی از منشیان و شاعران معروف هند به حساب می‌آمد. خط شکسته و نستعلیق را درست و زیبا می‌نوشت و در انشا از شیوۀ ابوالفضل علامی پیروی می‌کرد، گرچه نثر ساده و موجزش از تکلف انشای علامی به دور است. چهارچمن که اثری تاریخی - ادبی‌ست سادگی و استواری انشای او را نشان می‌دهد. این اثر مشتمل بر 4 بخش یا 4 چمن است. دو بخش اول آن به شرح کارهای بزرگ وزرا، گزارش جشن‌های دولتی، شرح مفصل کارهای روزانه، و جلال و شکوه دربار و پایتخت تازه، یعنی شاه‌جهان‌آباد، و 17 استان از استان‌های معروف قلمرو شاه‌جهان، اختصاص دارد؛ چمن سوم، شرح حال مؤلف و نامه‌های او به شاه‌جهان است، و چمن چهارم، بیانگر اندیشه‌ها و نظریات چندربهان منشی دربارۀ دین، اخلاق، عرفان و تصوف است
برخی از آثار
- دیوان فارسی (مجموعه‌ای از غزلیات، رباعیات، قصاید و مفردات چندربهان. این اثر در کلکته چاپ شده است.)
- چهارچمن
- منشآت (مجموعۀ نامه‌هایی که چندربهان به امرا و همسر و خویشاوندان خویش نوشته است.)
- تحفةالوزراء (یا تحفةالابرار)
- کارنامه
- مجمع‌الفقراء (یا مجموعة‌الفقراء)
- رقعات
- طغرای شاه‌جهان پادشاه
- رسالۀ برهمن (تذکرۀ مختصری در معرفی شاعران عهد اکبرشاه تا معاصران خود مؤلف)
- از گذشته ادبی ایران، عبدالحسین زرین‌کوب؛ تهران: سخن، 1383.
- دانشنامه جهان اسلام: مدخلِ «برهمن لاهوری».
- دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی: مدخلِ «چندربهان منشی»