اخشیدیه (۳۲۱ـ۳۵۸ق)
اِخشیدیّه (۳۲۱ـ۳۵۸ق)
(یا: آلِ اِخْشید) سلسله‌ای اسلامی در مصر و شام. اخشید واژه‌ای ایرانی و عنوان حکام قدیم فرغانه بود. لقب اخشید (در فارسی به‌معنای شاه یا بنده) توسط راضی، خلیفۀ عباسی به یکی از امیرانش، محمد بن طغج، داده شد. او در ۳۱۸ق والی شام و در ۳۲۱ق والی مصر شد و دو سال بعد اعلام استقلال کرد و در ۳۳۰ق سوریه و سال بعد مکه و مدینه را تصرف کرد. اخشید در ۳۳۴ق درگذشت و دو فرزندش یکی پس از دیگری زمام امور را به‌دست گرفتند. اما حکومت و قدرت واقعی در اختیار غلام سیاهِ حبشی به نام کافور بود. هنگامی که علی بن محمد دومین فرزند اخشید درگذشت، کافور با اعلام استقلال سه سال فرمانروایی کرد. پس از مرگ او در ۳۵۷ق نوۀ اخشید به نام ابوالفوارس احمد بن علی به فرمانروایی رسید. دولت اخشیدی در برابر حملۀ فاطمیان در ۳۵۸ق سقوط کرد. گرچه دوران این سلسله کوتاه بود اما علما، ادبا و دانشمندان برجسته‌ای در دربار آنان می‌زیستند که مورد احترام و اکرام پادشاهان این سلسله قرار داشتند. مورخان مشهور همچون ابن یونس، کندی، ابن زولاق، و فرغانی و فقیهان سرشناسی نظیر ابن حداد، ابوزُرعه دمشقی، ابوبکر محمد زبیری، ابورجا، محمد اسوانی، عبدالرحمن سلمویه و ابواسحاق قاسم و نحویان برجسته‌ای همچون ابوجعفر نحاس و ادیبان معروفی نظیر قاضی البتر و ابوبکر محمد کندی، معروف به سیبویه تحت حمایت اخشیدیان قرار داشتند.