براهنی، رضا (تبریز ۱۳۱۴-1401ش)
رضا براهنی (تبریز ۲۱ آذر ۱۳۱۴ش- تورنتو ۵ فروردین ۱۴۰۱ش)
| رضا براهنی | |
|---|---|
| زادروز |
تبریز ۲۱ آذر ۱۳۱۴ش |
| درگذشت | تورنتو ۵ فروردین ۱۴۰۱ش |
| ملیت | ایرانی |
| تحصیلات و محل تحصیل | دکتری ادبیات انگلیسی- دانشگاه استانبول |
| شغل و تخصص اصلی | منتقد ادبی، رمان‌نویس، مترجم و شاعر |
| آثار | طلا در مس (۱۳۴۴ش; ویرایش سه جلدی; تهران; ۱۳۷۱ش)؛ قصه‌نویسی (تهران; ۱۳۴۸ش)؛ مجموعه شعر آهوان باغ (۱۳۴۱ش) |
| گروه مقاله | ادبیات فارسی |
منتقد ادبی، رمان‌نویس، مترجم و شاعر ایرانی. از دانشگاه استانبول دکتری ادبیات انگلیسی گرفت و در دانشگاه تهران به تدریس پرداخت. مهم‌ترین منتقد ادبی و خاصه ناقد شعر ایران طی دهه‌های 1350 تا انتهای دهۀ 1370. وی فعالیت‌های سیاسی نیز داشته است. کار ادبی‌اش را از ۱۳۴۰ش با ترجمۀ آثار سنت اگزوپری و ایوو آندریچ آغاز کرد. در مجلۀ فردوسی نقدهایی در زمینۀ شعر و داستان نوشت و به‌عنوان منتقدی صریح‌اللهجه شهرت یافت. مجموعۀ این نقدها در دو کتاب طلا در مس در نقدِ شعر و شاعران (۱۳۴۴ش، ویرایش سه‌جلدی، تهران، ۱۳۷۱ش) و قصه‌نویسی (تهران، ۱۳۴۸ش) در نقد داستان و داستان‌نویسان منتشر شد.
نخستین مجموعۀ شعرش، آهوان باغ، در ۱۳۴۱ش انتشار یافت. از آن پس مجموعۀ شعرها و متن‌های انتقادی متعددی به‌چاپ رساند، از آن شمارند: مصیبتی زیر آفتاب (تهران، ۱۳۴۹)؛ اسماعیل (تهران، ۱۳۶۶)؛ بیا کنار پنجره (تهران، ۱۳۶۷)؛ مجموعۀ شعر خطاب به پروانه‌ها (۱۳۷۴ش) همراه با متنِ انتقادیِ چرا من دیگر شاعر نیمایی نیستم؛ کیمیا و خاک (۱۳۶۴ش)؛ بحران رهبری نقد و انتقاد ادبی (۱۳۷۵ش). در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ضمن تشکیل کلاس‌های داستان‌نویسی، چند رمان منتشر کرد؛ از آن شمارند: بعد از عروسی چه گذشت (تهران، ۱۳۶۱)؛ آواز کشتگان (۱۳۶۲ش)؛ رازهای سرزمین من (تهران، ۲ جلد، ۱۳۶۶ش)؛ آزاده خانم و نویسنده‌اش (۱۳۷۶ش). از آثار دیگرش: رمان روزگار دوزخی آقای ایاز در ۳ جلد (این کتاب در سال‌های پیش از انقلاب چاپ و جمع‌آوری شد) و تاریخ مذکر.
براهنی در آثار اولیه‌اش، اعم از نقد و شعر و داستان، رویکردی اجتماعی دارد، اما در آخرینِ آن‌ها به بازی‌های زبانی و شگردهای پسا‌مدرن گرویده است. وی از دهۀ 1360 با برگزاری کارگاه‌هایی ادبی در زیرزمین خانه‌اش و ضمن طرح نظریه‌هایی بر مبنای زبانیت زبان و چندصدایی، جریانی را در شعر ایران به راه انداخت که باعث شکل‌گیری جریانات ادبی‌ای چون شعر دهۀ هفتاد، شعر پست‌مدرن و شعر زبان شد. از شاگردان وی در این کارگاه‌ها شاعران و داستان‌نویسانی چون شیوا ارسطویی، هوشیار انصاری‌فر، شمس آقاجانی، عباس حبیبی بدرآبادی، مهسا محبعلی، سیدعلیرضا میرعلینقی، فریبا صدیقیم، ناهید توسلی، رؤیا تفتی، رزا جمالی و احمد نادعلی را می‌توان نام برد.
براهنی در دهۀ ۱۳۷۰ به کانادا مهاجرت کرد. وی سالیان درازی را در اواخر حیاتش به دلیل ابتلا به آلزایمر فعالیت ادبی نداشت و جز چند مصاحبۀ شفاهی با نشریات و رسانه‌های داخلی و خارجی تا پیش از سال 1395ش، از میانۀ دهۀ 1380 به بعد فعالیت قلمی‌ای نداشت. وی را به دلیل استمرار و جدیت در مسألۀ نقد آثار ادبی دهه‌های 1340 تا پایان 1370ش و همچنین به‌خاطر ترویج نقد ادبی با رویکردهای نو (ضمن آثار مکتوب و در کارگاه‌های شعر و قصه‌اش) می‌توان مهم‌ترین منتقد ادبی سدۀ 14ش ایران دانست.