ایرانی مجرد، محمد (تهران ۱۲۵۱ـ۱۳۵۰ش)
محمّد ایرانیِ مُجرّد (تهران ۱۲۵۱ـ ۱۳۵۰ش)
| محمد ایرانی مجرد | |
|---|---|
| زادروز |
تهران ۱۲۵۱ش |
| درگذشت | ۱۳۵۰ش |
| ملیت | ایرانی |
| شغل و تخصص اصلی | ردیف‌دان |
| سبک | سنتی |
| آثار | مقاله‌ی «چغانه‌ی طرب» |
| گروه مقاله | موسیقی |
(معروف به حاج‌آقا محمد) ردیف‌دان ایرانی و کارشناس برجسته‌ی موسیقی دستگاهی. از زندگى او و خاصه دوران جوانی‌اش اطلاع چندانی در دست نیست. با این حال می‌دانیم که از ثروتمندان رشت بوده و از درآمد کشت چاى و املاک خود در گیلان امرار معاش می‌کرده است. ازدواج نکرد و گویا بیشتر عمر خود را با خواهرش در تهران سپری کرده است.
حاج‌آقا محمد ابتدا نزد مهدى صلحى (از شاگردان برجسته‌ی میرزا عبدالله) و سپس میرزا عبداللّه، آقا حسینقلى، نایب اسداللّه و درویش خان ردیف‌های موسیقی سنتی را آموزش دیده است. او با این که در نواختن مهارتى نداشت، اما ردیف‌دانى بسیار برجسته و بی‌نظیر بوده است. مجرد ایرانی علاوه بر آوازها، از تصانیف و آهنگ‌هاى قدیم نیز آگاهى بسیار داشت و نظراتش سند معتبری براى اهل موسیقى به‌شمار می‌رفت. حسن مشحون و روح‌اللّه خالقى در تدوین تاریخ موسیقى خود بارها به یادداشت‌ها و خاطرات او استناد کرده‌اند.
محفل حاج‌آقا محمد در محله‌ی آب‌سردار تهران بیشتر از 60 سال مرکز تجمع موسیقی‌دانان معتبر از چند نسل متوالى بوده است. آنها در این محفل به نواختن ساز، خواندن آواز و بحث‌هاى شناخت ردیف می‌پرداختند و از نقدها و نکته‌سنجی‌هاى او بهره می‌بردند. هنرمندانى که در محفل او حضور داشتند، اساتید برجسته‌ای چون ابوالحسن صبا، حسام‌السلطنه، نورعلى برومند، حسین طاهرزاده، اسماعیل قهرمانى، حبیب سماعى، على تجویدى و حسین تهرانى بوده‌اند. نواختن و ضبط بسیارى از ردیف‌ها زیر نظر حاج‌آقا محمد انجام شده است. از جمله ردیف آوازى محمود کریمى که در زمان فعالیت مرکز حفظ و اشاعه‌ی موسیقی از روى دوره‌ی متوسط ردیف آوازى عبداللّه دوامى خوانده شده بود. محمود کریمى بیشتر از 15 سال، هفته‌اى دو روز، نزد حاج‌آقا محمد آموزش دیده است. فرامرز پایور و داریوش صفوت از دیگر موسیقی‌دانانی هستند که نزد او شاگردى کرده‌اند. صفوت ردیف میرزا عبداللّه را به روایت حاج‌آقا محمد مشق کرد و مورد تأیید او قرار گرفت.
تنها اثر مکتوب به جا مانده از محمد ایرانی مجرد مقاله‌ی "چغانه‌ی طرب" است که در اولین دستور آموزشى تنبک، به نام آموزش تمبک، به‌کوشش حسین دهلوى به چاپ رسیده است.