مرگ یزدگرد (فیلم)
Death of Yazdgerd (film)
فیلم بلند سینمایی به کارگردانی بهرام بیضایی. بیضایی به عنوان نویسنده، کارگردان، تهیه‌کننده و تدوینگر این فیلم را در سال 1360ش از روی نمایشنامه‌ای با همین نام (با نویسندگی خود او) دربارۀ مرگ یزدگرد سوم و حملۀ اعراب، برای شبکۀ اول سیمای جمهوری اسلامی ایران ساخت. مرگ یزدگرد در اولین دوره جشنواره فیلم فجر (1361) به نمایش درآمد و پس از آن برای همیشه توقیف شد. این فیلم که با عوامل اصلی اجرای تئاتری‌اش ساخته شده، طی سال‌های آغازین دهۀ 1360 از شبکۀ اول سیما و برخی شبکه‌های استانی پخش شده است. نقش‌های اصلی مرگ یزدگرد را مهدی هاشمی و سوسن تسلیمی بازی کرده‌اند.
کل ماجرای فیلم در فضای بستۀ آسیابی اتفاق افتاده و پیش می‌رود. روایت‌های مختلفی از یک واقعه توسط حاضران بیان می‌شود و بیننده را گرفتار تردید می‌کند که بالاخره کدام روایت درست است. از این نظر فیلم یادآور راشومونِ کوروساواست. ماجرای راشومون هم در فضایی عمدتاً محدود و به‌صورت بیان روایت‌های متناقض از یک ماجرا پیش می‌رود. با این وجود اثر بیضایی قدرتمندتر و اثرگذارتر از کار کوروساوا از آب درآمده است. کوروساوا برای بیان ماجرا چاره‌ای جز به تصویر کشیدن بخشی از آن در فضای بیرون از معبد راشومون و در جنگل ندارد. اما در اثر بیضایی نقش‌ها چنان درهم تنیده‌اند و دیالوگ‌های بازیگران چنان استادانه تنظیم شده‌اند که بیضایی نیازی به بیرون رفتن از فضای محدود آسیاب محقر ندارد.
خلاصۀ داستان
موبد، سركرده و سردار سپاه یزدگرد سوم در آسیابی نزدیک مرو گرد می‌آیند تا آسیابان، همسر و دختر او را به اتهام قتل پادشاه محاكمه كنند. روایت‌های آسیابان و همسر و دخترش با هم تعارض دارد: یكی می‌گوید پادشاه را به جرم تجاوز به همسرش كشته، دیگری می‌گوید جسدی كه با جامۀ پادشاه بر میانۀ آسیاب افتاده آسیابان است كه به دست پادشاه كشته شده تا همه تصور كنند كه پادشاه مرده است. بیرون از آسیاب سپاه شاه مقتول با اعراب مسلمان در جنگ و گریزند. لحظه‌ای كه داوری به پایان می‌رسد و صاحب‌منصبان سپاه حكم بر برائت آسیابان و خانواده‌اش می‌دهند، سربازی خبر از پیشروی اعراب می‌آورد. همسر آسیابان می‌گوید كه داوری به پایان نرسیده است و اینک داوران اصلی، با پرچم‌های سیاه، از راه می‌رسند.
برخی از بازیگران و عوامل تولید
کارگردان: بهرام بیضایی
دستیار کارگردان: واروژ کریم‌مسیحی
تهیه‌کننده: بهرام بیضایی
نویسنده: بهرام بیضایی
فیلم‌بردار: مهرداد فخیمی
تدوین: بهرام بیضایی
طراح لباس: ایرج رامین‌فر
چهره‌پردازان: عبدالله اسکندری و جلال‌الدین معیریان
آهنگساز: بابک بیات
بازیگران: سوسن تسلیمی؛ مهدی هاشمی؛ یاسمن آرامی؛ امین تارخ؛ محمود بهروزیان؛ کریم اکبری مبارکه؛ علیرضا خمسه