بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی
بقعۀ شیخ صفی‌الدین اردبیلی
| بقعۀ شیخ صفی‌الدین اردبیلی | |
|---|---|
| نام فارسی | بقعۀ شیخ صفی‌الدین اردبیلی |
| کشور | ایران |
| استان | اردبیل |
| کاربری | آرامگاه |
| مشخصات معماری | مجموعه‌ای مشتمل بر حیاط بزرگ، مسجد جنت‌سرا، بقعۀ شیخ صفی و گنبد الله الله، آرامگاه شاه‌اسماعیل، حرمخانه، کتابخانه، حیاط مقابر و بخش‌های دیگر |
| زمان ساخت | دورۀ صفویه |
| سازنده | شاهان صفوی |
مجموعۀ آرامگاهی واقع در اردبیل، خیابان شیخ صفی، میدان عالی‌قاپو، از دورۀ صفویه. شیخ صفی‌الدین اردبیلی، جدّ سلاطین صفوی و داماد و مرید عارف نامی شیخ زاهد گیلانی بود؛ در خانقاه خود به ارشاد مریدان می‌پرداخت و پس از مرگ نیز در همان‌جا مدفون شد (۷۳۵ق). اولین بقعه را فرزند وی بر فراز قبر او بنا نهاد ولی بنای کنونی مربوط به بعد از مرگ شاه اسماعیل و مدفون شدن او در جوار جدّ خویش است که توسط شاه طهماسب و شاه عباس اوّل و دوم بنا شده است. در این مقبره زن شیخ صفی، دختر وی، فرزند وی، دختران شیخ زاهد گیلانی، پدر شاه اسماعیل و غیره نیز به خاک سپرده شده‌اند. مجموعۀ آرامگاه، سال 1310ش در فهرست آثار ملی ایران و سال 2010م در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
مشخصات و اجزای بنا
بخش‌های مهم مجموعۀ حاضر عبارت‌اند از حیاط بزرگ، مسجد جنت‌سرا، بقعۀ شیخ صفی و گنبد الله الله، آرامگاه شاه‌اسماعیل، حرمخانه، کتابخانه و حیاط مقابر که در سال ۱۰۵۷ق و در زمان شاه‌عباس دوم تکمیل گردیده است. فرش معروف شیخ صفی‌الدین که بافت آن در سال ۹۴۶ق به پایان رسیده و هم‌اکنون در موزۀ ویکتوریا و آلبرت لندن قرار دارد، کف رواق را می‌پوشانده است. بر روی قبر شیخ صفی صندوق منبّت‌کاری نفیسی با ترصیعی از عاج قرار دارد. کتابخانۀ بقعه به‌تدریج توسعه و گسترش یافته است.
کتاب‌های خطی کتابخانۀ بقعه
به دستور پادشاهان صفوی، به‌خصوص شاه‌عباس صفوی اول، کتاب‌های نفیسی استنساخ و تذهیب و وقف بقعه شده است. جهانگردان اروپایی که در قرون ۱۷ و ۱۸ از بقعه شیخ صفی دیدن کرده‌اند از کتاب‌های ارزشمند و نفیس به زبان‌های فارسی، عربی و ترکی در کتابخانۀ آن یاد کرده‌اند. این کتاب‌ها بر روی کاغذ یا پوست نوشته شده بودند و جلدها، تذهیب، تصاویر و صحافی ارزشمندی داشتند. در ۱۲۴۳ق، در جنگ‌های ایران و روس، سپاهیان روس اردبیل را فتح کردند. به دستور پاسکیویچ، فرمانده ارتش روسیه در جنگ، ۱۱۴ نسخه از کتاب‌های نفیس این کتابخانه به تفلیس و سپس به کتابخانۀ سن‌پترزبورگ منتقل شد. در ۱۳۰۴ و ۱۳۱۵ش بخش کوچکی از این مجموعه به تهران منتقل و تحویل موزۀ ایران باستان شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در دهۀ ۱۳۷۰ش در پی مذاکرات فراوان، دولت روسیه موافقت کرد که میکروفیلمی از نسخ بقعۀ صفی‌الدین اردبیلی، که هنوز در کتابخانۀ سن‌پترزبورگ نگهداری می‌شوند، به وزارت امور خارجۀ ایران تحویل دهد. این میکروفیلم‌ها در مرکز اسناد، و کپی صحافی‌شدۀ آن‌ها در کتابخانۀ تخصصی وزارت امور خارجه و کتابخانۀ بقعه نگهداری می‌شود.