ترکمان چای

ترکمانچای Torkamanchay, city

شهری در استان آذربایجان شرقی، و مرکز اداری شهرستان ترکمانچای. در منطقه‌ای کوهستانی در ۱۱۰کیلومتری جنوب شرقی تبریز و ۳۴کیلومتری شمال غربی میانه، در دامنۀ جنوبی کوهستان بزقوش قرار دارد. رودخانۀ تُرکَمانچای از کنار این شهر می‌گذرد و ارتفاع آن ۱,۶۳۰متر است. اقلیم این شهر معتدل مایل به سرد و نیمه‌خشک و جمعیت آن 7,443نفر (1395ش) بوده است. مردم ترکمانچای به ترکی آذربایجانی سخن می‌گویند و شیعۀ دوازده‌امامی‌اند.

نام ترکمانچای مرکب از دو واژۀ ترکیِ ترکمان/ترکمن و چای (اسم رایج و عام برای رودخانه) است. حمداللّه‌ مستوفی‌ نام‌ قدیم‌ آن را دیه‌ترکمان‌ یا دیرخُران‌ دانسته‌ است. به نظر می‌رسد که نام این آبادی از دورۀ اتابکان آذربایجان، که شماری از طوایف ترکمن در آنجا ساکن شده‌اند، به‌ ترکمان‌کَندی‌ و سپس‌ به‌ ترکمان‌ و ترکمن‌ تغییر یافته است. ترکمانچای در تاریخ دیپلماسی ایران از نقش خاصی برخوردار است. پس از شکست ایران در جنگ ایران و روس (۱۲۰۵ش) عهدنامۀ ننگین و معروف‌ ترکمانچای در خانۀ روستایی‌ای به نام مشهدی محمد بین عباس میرزا ولیعهد و ژنرال پاسکویچ، فرماندۀ ارتش روس، و با نظارت سر جان مکدانل، سفیر بریتانیا، در ایران منعقد گردید و براساس آن ایران حق مالکیت و حاکمیت خویش را بر قفقاز و سرزمین‌های شمال رود ارس ازدست داد.