آیت الله
آیت‌الله (Ayatollah)
در لغت به معنای نشانۀ خداوند، عنوانی که در عصر حاضر از سوی شیعیان ایران به بزرگان علمای دینی و روحانی اطلاق می‌شود. نخستین عالم دینی که در عالم تشیع به وی لقب آیت‌الله دادند، علامۀ حلّی (۶۴۸ـ۷۲۶ق) بود ولی این عنوان تا قرن ۱۴ق دربارۀ دیگران به‌کار نمی‌رفت. سابقاً علمای بزرگ شیعه را برحسب مراتبی که داشته‌اند با القاب مختلف می‌خواندند. کلینی، صاحب الکافی و نخستین عالم بزرگ شیعه را ثقةالاسلام می‌نامیدند. در زمان صفویه القابی چون صدرالعلما و صدرالصدور و ملاباشی و شیخ‌الاسلام به مقامات عالی روحانی داده می‌شد. ظاهراً نخستین عالم شیعی که ملقب به حجت‌الاسلام شد، و این لقب را شاه طهماسب به او داد، محقق کَرَکی معروف به محقق ثانی ( ـ۹۴۰ق) بود. در میان اهل سنّت نیز این لقب به ابوحامد غزّالی داده شد. در جنبش تنباکو (۱۳۰۷ق) این لقب به مراجع و علمای مبارز به‌ویژه میرزای شیرازی که رهبری جنبش را برعهده داشت داده شد. سپس این لقب به دو رهبر روحانی مشروطیت، سید عبدالله بهبهانی و سید محمد طباطبایی، اختصاص یافت و این دو به آیتین (دو آیت) مشهور شدند. از آن پس این عنوان دربارۀ مجتهدان و مراجع بزرگ دیگر نیز به‌کار رفت. بعد از آن‌که آیت‌الله بروجردی ( ـ۱۳۴۰ش) به مرجعیت رسید، برای تمییز وی از دیگران که مرجع بلامنازع بود، لقب آیت‌العظمی را دربارۀ او به‌کار بردند. هم‌اکنون دربارۀ همۀ مراجعی که قبول عام یافته و صاحب رساله هستند، این عنوان به‌کار می‌رود و در برابر، علما و مجتهدانی که صلاحیت فتوا دارند اما رساله و مقلّد ندارند، آیت‌الله نامیده می‌شوند. مقام پایین‌تر از آیت‌الله، حجت‌الاسلام است که معمولاًَ به کلیۀ مدرسین و طلاب فاضل اطلاق می‌شود. ثقةالاسلام در مرتبۀ فروتر از آن است و به طلاب گفته می‌شود.