ابن زیله، ابومنصور حسین بن محمد (اصفهان ۴۴۰ق)
ابن زَیْلَه، ابومنصور حسین بن محمد (اصفهان - ۴۴۰ق)
(ابومنصور حسین بن محمد بن عمر بن زیله اصفهانی یا ابومنصور حسین بن طاهر بن زیله یا بنابر روایت ابن ابی اصیبعه، ابومنصور بن زیلا) ریاضی‌دان، فیلسوف، و موسیقی‌شناس نوآور. نظریاتش در آثار صاحب‌نظران بعد از او، همچون صفی‌الدین اُرموی، دنبال شده است. او دربارۀ رواسین (رواشین) فارسّیه و خراسانیه که فارابی هم در «الموسیقی‌الکبیر» از آن سخن گفته و نیز از دستانات خراسانیه و اصفهانیه مطالبی آورده است. ابن زیله از هنر نواختن دف‌ها، طبل‌ها، سنج‌ها، تصفیق (دست زدن)، رقص، زفن (حرکت شانه‌ها) و تشبیهی از رقص و ... سخن گفته است. او به ایقاع و ضرب توجهی دقیق داشته و واژه‌های عربی اعداد مانند واحد، ثانی، ثالث، رابع و ... را نیز به شکل فارسی یگاه، دوگاه، سه‌گاه، ... خوانده است. او همچنین در تشریح ایقاعات، روشی خاص خود داشت و از روش کندی، اخوان‌الصفا، فارابی، و ابن سینا انتقاد کرده است؛ مثلاً خفیف ثقیل دوم، ایقاع ثلاثی، را به فارسی سه‌گان با کسری از ۸/۳؛ و هزج، ایقاع رباعی را به فارسی چهارگان با کسری از ۸/۴؛ یا خفیف رمل، ایقاع خماسی را به فارسی پنجگان با کسری از ۸/۵؛ ثقیل رمل، ایقاع سُداسی، را ششگان با کسری از ۸/۶ نامیده است. او همچنین آلات موسیقی را به سه دسته زهی، بادی و کوبی (کومه‌ای) تقسیم کرده است؛ از دیگر تقسیم‌بندی‌های اوست: ۱ـ سازهای زهی شامل سه گروه سازهای پرده‌دار مانند تنبور و عود؛ سازهای بدون پرده مانند چنگ و شاهرود و عنقا؛ و سازهای زهی که با کمان نواخته می‌شوند. ۲ـ سازهای بادی شامل سه گروه، نوعی که از دهانه در آن می‌دمند، نوعی که با واسطه، مانند نی انبان، در آن می‌دمند، و نیز نوعی که لوله‌هایی چند در آن صوت ایجاد می‌کنند، مانند ارغنون یا چند‌نای. ۳ـ سازهای کوبشی، نوع چکشی که با کوبه به صدا در می‌آید و از این گروه فقط به سنجِ چینی اشاره کرده است. از آثار اوست: خلاصه‌ای از شفای ابوعلی سینا؛ کتاب تعالیق منسوب به ابن سینا از تحریرات ابن زیله؛ شرح رسالۀ حی بن یقظان؛ کتاب فی النفس دربارۀ سمع و شنوایی که از آن اثری به‌جا نمانده است؛ و الکافی فی الموسیقی که مهم‌ترین اثر او در موسیقی است. او در این اثر به تعریف موسیقی، محدودۀ صدا، و از تأثیر صدا در نفس و روح انسان پرداخته و فواصل ملایم و ناملایم را توضیح داده است.
| ابن زیله | |
|---|---|
| زادروز |
اصفهان |
| درگذشت | ۴۴۰ق |
| ملیت | ایرانی |
| نام‌های دیگر | ابومنصور حسین بن طاهر بن زیله - بنابر روایت ابن ابی اصیبعه، ابومنصور بن زیلا |
| شغل و تخصص اصلی | ریاضی‌دان و فیلسوف |
| شغل و تخصص های دیگر | موسیقی‌شناس |
| آثار | خلاصه‌ای از شفای ابوعلی سینا؛ کتاب تعالیق منسوب به ابن سینا از تحریرات ابن زیله؛ شرح رسالۀ حی بن یقظان؛ کتاب فی النفس؛ و الکافی فی الموسیقی |
| گروه مقاله | فلسفه، منطق و کلام |