ابوهاشم جبایی، عبدالسلام بن ابوعلی (247ـ321ق)

ابوهاشم جُبّایی، عبدالسلام بن ابوعلی (۲۴۷ـ۳۲۱ق)

ابوهاشم جُبّایی
شغل و تخصص اصلی	متكلم معتزلی
فعالیت‌های مهم	مؤسس فرقة بهشميه
آثار	المسائل البَغداديات؛ الجامعُ‌الكبير؛ الجامع‌الصغير؛ الانسان؛ العرض؛ الطبايع و النَّقضُ علي القائِلينَ بِها؛ الاجتهاد؛ کتاب‌الابواب الكَبير
گروه مقاله	فلسفه، منطق و کلام

متکلم معتزلی و مؤسس فرقه بهشمیه. پیش از ورود به بغداد (۳۱۴ق) در شهر عسکر مکرم (واقع در خوزستان) مقیم بود و حلقه درس داشت. با برخی از آراء پدرش اختلاف نظر داشت. پس از درگذشت پدرش به ریاست معتزله بصره رسید. ابورشید نیشابوری در المسائل از جهان‌شناسی ابوهاشم دادِ سخن داده است. مردی خوش‌خلق و منیع‌الطبع بود. صاحب بن عباد از اتباع وی بود. مبتکر پیرایش و اصلاح هوشمندانه در نظریه صفات باری‌تعالی است که به نظریه «احوال» شهرت دارد. او معتقد بود که هیچ‌یک از احکام شرعی که توسط پیامبر بیان شده به اجتهاد آن حضرت مستند نبوده است. افعال انسان آفریده خود انسان است و قدرت بر فعل، قبل از عمل به فعل در انسان موجود است. از شاگردان او می‌توان از ابوعلی بن خلاد، ابوعبدالله حسین بصری، ابوالقاسم سیرافی و ابوعمران سیرافی نام برد. از آثارش: المسائل البَغدادیات؛ الجامعُ‌الکبیر؛ الجامع‌الصغیر؛ الانسان؛ العرض؛ الطبایع و النَّقضُ علی القائِلینَ بِها؛ الاجتهاد؛ کتاب‌الابواب الکَبیر.