داستان ادبیات و سرگذشت اجتماع (کتاب)
مجموعه‌ی مدونی از مقالات شاهرخ مسکوب، درباره‌ی ادبیات فارسی در بازه‌ی زمانی ۱۳۰۰ تا ۱۳۱۵ش. کتاب بعد از پیش‌گفتار، در پنج فصل [مقاله] و پیوست‌ها به شرح زیر تدوین شده است:
فصل اول: ملی‌گرایی، تمرکز، و فرهنگ در غروب قاجاریه و طلوع پهلوی
فصل دوم: افسانه‌ی طبیعت
فصل سوم: «مریم ناکامِ» عشقی و «عشق کامروای» نظامی و خواجو
فصل چهارم: قصه‌ی پرغصه یا رمان حقیقی
فصل پنجم: میرزاحسین خان دیوان‌سالار و عشق «زیبا»ی شهرآشوب: احساسات «طبیعی» و اخلاق اجتماعی
پیوست‌ها: قصه‌ی پرغصه یا رمان حقیقی؛ شیرین‌کلا؛ صبح و شب
شاهرخ مسکوب، در این کتاب با نگاهی سیاسی- تاریخی سراغ برهه‌ی حساسی از ادبیات ما رفته تا نشانی از خاستگاه اجتماعی ادبیات به دست دهد. او در این کتاب ردِ ادبیات مدرن را از انقلاب مشروطه پی می‌گیرد؛ و تغییرِ جدی نقش اجتماعی شاعر و نویسنده و نیز تفوق کاربردِ نثر بر شعر، تغییر محتوا و شکل و دیدِ آثار ادبی و سیاسی شدنِ ادبیات و موسیقی و پیدایش تئاتر و نقد ادبی، همه را در این زمینه معنا می‌کند. او همچنین به نقشِ تازه‌ی مطبوعات و روزنامه‌های ادواری اشاره می‌کند که اندکی پیش از انقلاب مشروطه سر برآورده بودند. مسکوب برای ترسیمِ ادبیات اجتماعی آن دوران و رد زدنِ تاریخ اجتماعی ملتی در ادبیاتش، سراغ آثاری می‌رود که در این دوره‌ی 15ساله به‌عنوان آثاری نوآور پدید آمده‌اند: یکی بود و یکی نبود (جمال‌زاده)، جعفرخان از فرنگ آمده (حسن مقدم)، شرح حال عارف (به قلم خودش)، افسانه (نیما یوشیج)، تهران مخوف (مشفق کاظمی)، ایده‌آل پیرمرد دهگانی (میرزاده عشقی)، ترجمه‌ی گات‌ها به فارسی (ابراهیم پورداوود)، ایران باستانی (مشیرالدوله پیرنیا) و زیبا (محمد حجازی). علاوه بر این در بخش پیوست‌ها نیز سه داستان حجازی برای دسترسی مخاطبان درج شده است. مسکوب پیش از پرداختن به تک‌تک این آثار، در فصل اول کتاب ضمن شرح ایده‌ی کتابش به صورت مفصل به دوره‌ی گذار فرهنگی آخر حکومت قاجار و آغاز دوره‌ی پهلوی می‌پردازد. او در این کتاب به صورت ضمنی نیز نگاه ادبیات کلاسیک ما را به انسان، طبیعت، سرنوشت و ارتباط این‌ها با یکدگر در سیر تحول ادبیات کلاسیک به ادبیات مدرن نشان می‌دهد.البته مسکوب در نگارش این کتاب غالبا چهارچوب مشخص همین گذار تاریخی- سیاسی را در آثاری انتخاب شده در نظر داشته (جز افسانه و یکی بود یکی نبود که توجه خاصی به وجوه هنریشان نداشته). و همچنان که در پیش‌گفتار کتاب نیز متذکر شده، اهمیت اشخاصی چون صادق هدایت، نیما یوشیج و جمال‌زاده را فراتر از این مباحث می‌داند، بنابراین اصلا از پرداختن به آنها پرهیز کرده است.
این کتاب نخستین بار در سال 1373 توسط نشر فرزان روز در 242 صفحه‌ی قطع رقعی چاپ و منتشر شده و آخرین چاپش (هفتم) نیز در سال 1397 صورت گرفته است.
