معماری معاصر ایران
معماری معاصر ایران
(عنوان فرعی: در تکاپوی بین سنت و مدرنیته) کتابی پژوهشی از امیر بانی‌مسعود، معمار و پژوهشگر و مدرس معماری، در موضوع معماری معاصر ایران. همچنان که نویسنده در یادداشت ابتدای کتاب عنوان می‌کند: محور اصلی بحث کتاب، نحوه‌ی مواجهه‌ی ما ایرانیان با عالم جدید و تاثیر آن در معماری ایران، از دوره‌ی قاجار تا سه دهه‌ی بعد از انقلاب اسلامی است. لذا در این اثر از نحوه‌ی رویارویی ما با عالم جدید سخن به میان می‌آید. یعنی این که چه‌گونه با مدرنیته مواجه شدیم و به تامل در باب کدام یک از مفاهیم و مقولات جدید پرداختیم. در این کتاب، از آنجا که تاریخ معماری معاصر از زاویه‌ی تاریخ اندیشه مورد بررسی قرار می‌گیرد، از شرح وقایع و حوادث تاریخی متعدد خودداری شده و فقط به برخی از جریان‌های مهم اجتماعی، که از جهت طرح اندیشه‌های جدید اهمیت به‌سزایی دارند، پرداخته شده است.
مباحث کتاب در پنج شاخه‌ی کلی جمع‌بندی شده است: آشنایی ایرانیان با مباحث غربی در دوره‌ی قاجار، معماری دوره‌ی قاجار، معماری دوره‌ی پهلوی اول، معماری دوره‌ی پهلوی دوم و معماری بعد از انقلاب اسلامی.
ساختار کتاب: کتاب بعد از یادداشت مختصر مولف بلافاصله وارد مباحث اصلی پژوهش می‌شود که در 17 فصل اصلی تدوین شده است. بعد از متن کتاب نیز این بخش‌ها در انتهای کتاب قرار گرفته‌اند: موخره؛ منابع و مراجع [شامل کتاب‌ها و مقالات فارسی و انگلیسی]؛ مآخذ تصاویر؛ نمایه (معماران و دست‌اندرکاران ساخت) و مقدمه‌ی انگلیسی.
فصل‌های اصلی کتاب:
فصل اول: سیری گذرا بر تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ایران دوره‌ی قاجار
فصل دوم: تصویر شبح‌گون «فرنگ» در نوشته‌ها و سفرنامه‌های ایرانیان
فصل سوم: بازتاب «فرنگ» و «تجدد» در روزنامه‌ی خاطرات ناصرالدین‌شاه قاجار
فصل چهارم: مدرنیته‌ی ایرانی و روشنفکران متجدد
فصل پنجم: معماری قاجار، پیش‌درآمدی بر شکل‌گیری معماری معاصر ایران
فصل ششم: خاستگاه اولین معمار تحصیلکرده‌ی معماری ایران در دوره‌ی قاجار
فصل هفتم: برآمدن رضاشاه و شکل‌گیری ایران نوین
فصل هشتم: نسل اول معماران معاصر ایران
فصل نهم: محمدرضا پهلوی و تحولات سال‌های 1320- 1357
فصل دهم: شکل‌گیری آکادمیک معماری ایران و تحول طراحی مسکن
فصل یازدهم: پیشگامان نسل دوم
فصل دوازدهم: برآمدن نظام جمهوری اسلامی و احیای سنت‌های گذشته
فصل سیزدهم: متاخران نسل دوم
فصل چهاردهم: برخی از معماران نسل سوم
فصل پانزدهم: ساختمان‌های دولتی و هم‌سویی سنت و تجدد
فصل شانزدهم: ساختمان‌های بلندمرتبه و چشم‌انداز شهری
فصل هفدهم: ساختمان‌های مذهبی و فضاهای مقدس
چاپ اول کتاب در 518 صفحه‌ی قطع رحلی (جلد سخت) به همراه تصاویر (اشخاص و امکان) و نقشه‌ها توسط نشر هنر معماری قرن منتشر شده و در ویراست دوم با افزوده‌هایی بالغ بر 570 صفحه شده است. آخرین چاپ معماری معاصر ایران (چاپ هفتم) در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران سال 1398 ارائه گردیده است.
فصل چهارم این کتاب به آرا و زندگی نخستین روشنفکران ایرانی اختصاص دارد: آخوندزاده، میرزا ملکم‌خان، میرزا آقاخان کرمانی، میرزا یوسف مستشارالدوله، طالب‌اوف و زین‌العابدین مراغه‌ای. در فصل‌های دیگر اغلب معماران برجسته‌ی معاصر و آثارشان معرفی و بررسی شده‌اند. از جمله در فصل هشتم به وارطان هوانسیان، گابریل گورگیان، محسن فروغی، پل آبکار و کیقباد ظفر بختیار؛ در فصل یازدهم به اشخاصی چون کامران دیبا، عبدالعزیز فرمانفرمائیان، هوشنگ سیحون و حسین امانت؛ در فصل سیزدهم به معماران شاخصی مانند داراب دیبا، بهرام شیردل، فیروز فیروز و سیدهادی میرمیران پرداخته شده است. از معمارانی نیز که دوره‌ی حرفه‌ای فعالیتشان به دهه‌های بعد از انقلاب مربوط می‌شود 10 نفر در فصل چهاردهم معرفی شده‌اند.