معین الدین محمد چشتی
معین‌الدین محمّد چِشتی (537ق- اجمیر 633ق)
| معین‌الدین محمد چشتی | |
|---|---|
| زادروز |
537ق |
| درگذشت | اجمیر 633ق |
| محل زندگی | هند |
| ملیت | ایرانی |
| شغل و تخصص اصلی | صوفی و عارف |
| آثار | انیس‌الارواح، دلیل‌العارفین، رسالۀ آداب دم زدن، رسالۀ وجودیه، گنج‌الاسرار و وصول‌المعراج |
| گروه مقاله | عرفان |
پایه‌گذار طریقت چشتیه در هند و از صوفیان بزرگ آن سرزمین؛ مشهور به آفتاب ملک هند. اصالتا از سیستان بود و پیش از عزیمت به هند و بالا گرفتن کارش، حسن سجزی نام داشت. زمانی که 15 ساله بود، پدرش (غیاث‌الدین) درگذشت. معین‌الدین در شهرهای مختلف خراسان زیست و نهایتا به بغداد رفت. پیش از سفر به عراق در نزدیکی نیشابور با شیخ عثمان هاروَنی دیدار کرد و به او دست ارادت داد و در نهایت از او خرقه گرفت. به این ترتیب اسناد خرقۀ معین‌الدین از طریق شیخ عثمان هارونی به شریف زندنی (متوفی ۶۱۲ ق)، و از طریق او به دیگر خواجگان چشت، همچون قطب‌الدین مودود چشتی (متوفی ۵۲۷ ق)، خواجه ابو‌یوسف چشتی (متوفی ۴۵۹ق)، ابو‌محمد بن ابواحمد چشتی (متوفی ۴۱۱ق)، ابواحمد ابدال چشتی (متوفی ۳۵۵ق) و ابواسحاق شامی (متوفی ۳۲۹ق) می‌رسد، که جملگی از مشایخ اولیۀ این طریقه بوده‌اند و دورۀ حیات آنان (سده‌های ۳- ۷ق) در واقع مربوط به دورۀ نخست شکل‌گیری این طریقه در روستای چِشت، از توابع هرات است. معین‌الدین طی مسیر سفرش به عراق و در عراق با صوفیان بزرگی چون محیی‌الدین عبدالقادر گیلانی، ضیاءالدین ابونجیب سهروردی، نجم‌الدین کبری، شهاب‌الدین عمر سهروردی و اوحدالدین کرمانی آشنایی یافت. در سال 589ق به دهلی و با فاصله‌ای اندک از آن‌جا به اجمیر رفت و تا آخر عمر مقیم این شهر بود. معین‌الدین شاگردان زیادی تربیت کرد و آنان هرکدام در منطقۀ خود مصدر خدمات ارزنده‌ای شدند؛ از جمله قطب‌الدین بختیار کاکی. از مشهورترین خلفای وی خواجه فریدالدین گنج شکر (متوفی 664ق) بوده است. دوتن از مریدان و شاگردان فریدالدین خود موسس دو شعبه از طریقت چشتیه به نام‌های چشتیۀ صابریه و چشتیۀ نظامیه بوده‌اند: نظام‌الدین اولیاء بدایونی دهلوی و علاءالدین علی‌احمد صابر کلپری. آرامگاه معین‌الدین محمد چشتی از ابتدا تاکنون زیارتگاه مسلمانان و صوفیان هند بوده و بر آن بارگاهی ساخته شده است.
جز ابیات و رباعیات پراکنده در کتب تاریخی و نیز دیوان کم‌حجمی که به او منسوب است و در هند به کرات چاپ شده، رسالات متعددی نیز به او نسبت داده‌اند که در صحت این انتساب دلایل متقنی در دست نیست؛ از جمله: انیس‌الارواح، دلیل‌العارفین، رسالۀ آداب دم زدن، رسالۀ وجودیه، گنج‌الاسرار و وصول‌المعراج. همچنین در احوال و اقوال و مناقب معین‌الدین محمد چشتی رساله‌های متعددی تالیف شده که از آن جمله‌اند: مونس‌الارواح تالیف جهان‌آرا بیگم دختر شاه‌جهان گورکانی؛ معین‌الاولیاء تالیف قاضی سید امام‌الدین خان اجمیری؛ تاریخ خواجۀ اجمیر معروف به احسان‌السیر؛ سوانح خواجۀ غریب‌نواز.
- مبانی عرفان و احوال عارفان، علی‌اصغر حلبی؛ تهران: اساطیر؛ چاپ اول: 1376
- دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی: مدخلِ «چشتی، خواجه معین‌الدین»
- https://olama-orafa.ir