کوروش کبیر
کوروش کبیر (۶۰۰ـ۵۳۰پ‌م)
| کوروش کبیر | |
|---|---|
| زادروز |
۶۰۰پ م |
| درگذشت | ۵۳۰پ م |
| ملیت | ایرانی |
| شغل و تخصص اصلی | فرمانروا |
| گروه مقاله | تاریخ ایران |
| خویشاوندان سرشناس | کمبوجیه اول (پدر)، کمبوجیه (پسر) |
بنیادگذار شاهنشاهی هخامنشی، شاهنشاه ایران (۵۵۹ـ۵۳۰پ‌م)، پسر کمبوجیۀ اول. نیاکانش چند نسل شهریاران قوم پارس بوند. پدرش کمبوجیۀ اول و مادرش ماندانا، دختر اژی‌دهاک یا آستیاگ، پادشاه ماد بود. زندگی و چگونگی رسیدن کوروش به سلطنت پیچیده در افسانه و ابهام است. تا آن‌جا که می‌دانیم، او به‌جای پدرش پادشاه پارس‌ها شد و پایتخت خود را در پاسارگاد، مرکز قبایل پارسی و اقامتگاه تیرۀ هخامنشی قرار داد. نخست مانند پدرش دست‌نشاندۀ پادشاه ماد بود، امّا در ۵۵۳پ‌م بر آستياگ شورید و به‌یاری برخی از سران سپاه و بزرگان ماد، بر او چیره شد و او را به اسارت گرفت و هگمتانه (اکباتان) پایتخت ماد را به‌تصرّف درآورد.
سرزمین‌های قلمرو ماد، یکی پس از دیگری به‌دست کوروش فتح شدند و یا خود به پادشاهی او گردن نهادند. کوروش عیلام را نیز گرفت و به قلمرو هخامنشی منضم کرد. سپس به جنگ لیدی رفت. کرزوس، پادشاه لیدی، به کاپادوکیه، از متصرفات ماد حمله برد و کوروش به مصاف او رفت (بین ۵۴۷ تا ۵۴۵پ‌م) و در کنار رود هالیس (قزل‌ایرماق کنونی ترکیه) سپاه لیدی را درهم شکست. کرزوس به پایتختش سارد، عقب نشست. شهر محاصره شد و به‌دست ایرانیان افتاد و شخص کرزوس به اسارت درآمد. کوروش فتح سواحل و شهرهای دریای اژه را به سرداران خود سپرد و به اکباتان بازگشت و متوجه سرزمین‌های شرقی شد و قلمرو شاهنشاهی را تا رود سند و آسیای میانه وسعت داد.
سقوط بابل و فتح آن به‌دست کوروش از رویدادهای بزرگ تاریخ و از نقاط عطف در تمدن بشری است (۵۳۹پ‌م). با ورود ایرانیان به بابل یهودیانی که در اسارت بودند، به فرمان کوروش آزاد شدند و به سرزمین خود بازگشتند. منشور کوروش که بر استوانه‌ای نبشته شده است، آزادی دین و شیوۀ زندگی همۀ اقوام مطیع شاهنشاهی هخامنشی را اعلام می‌کند. کوروش پس از فتح بابل قلمرو خود را در غرب گسترش داد و همۀ مردمان آسیای صغیر، آشور، کلده، اعراب و سامیان دیگر، تا دریای مدیترانه به سروری او گردن نهادند و امپراتوری هخامنشی با مصر همسایه شد (۵۳۵پ‌م).
در ۵۳۰پ‌م، کوروش به‌قصد امن‌کردن مرزهای شمال شرقی امپراتوری خود، در‌برابر حملات ماساگت‌ها، به نواحی آسیای میانه لشکر کشید و در نبردی که نزدیک آمو دریای سفلی، نزدیک دریاچۀ خوارزم (دریای آرال) روی داد، کشته شد (۴ دسامبر ۵۳۰پ‌م). پیکر کوروش را به زادگاهش آوردند و در آرامگاهی که به مشهد مرغاب و مشهد مادر سلیمان معروف شده است، جای دادند. منشور مشهور کوروش ـ استوانۀ کوروش ـ که هم اکنون در موزۀ بریتانیا نگهداری می‌شود، در سال ۱۸۷۹ در حفاری‌های معبد مردوک بابل به‌دست آمد. پارسیان او را «پدر»، بابلی‌ها او را فرستادۀ مردوک و یهودیان «مسیح یهوه» می‌خواندند. کوروش از همسری به نام کاساندانه دو پسر به نام های کمبوجیه و بردیا و سه دختر به نام‌های آتوسا، اریستونه و رکسانه داشت.