کعبه
کَعبه
(یا: بیت‌الحرام) مقدس‌ترین و مهم‌ترین عبادتگاه مسلمانان که در شهر مکه است. از سال دوم هجرت قبلۀ مسلمانان شد (بقره، ۱۴۴) در قرآن به‌همین نام (مائده، ۹۵ـ۹۷) و به نام‌های «البیت» (بقره، ۱۲۵؛ ابراهیم، ۳۷؛ قریش، ۳)، «بیت‌الحرام» (مائده، ۹۷) و «بیت‌العتیق» (حج، ۲۹؛ ۳۳) آمده است. بر هر مسلمانی واجب است به شرط استطاعت، یک بار در عمر به زیارت آن برود (← حج) (آل عمران، ۹۷). کعبه بنایی است مکعب‌شکل که از سنگ ساخته شده است. ارتفاع آن ۱۵ متر، طول ضلعی که ناودان بر آن است و ضلع مقابل آن ۱۰/۱۰ متر و طول ضلعی که در بر آن است و ضلع مقابل آن ۱۲ متر است. دور کعبه روی زمین پایه‌ای هست که «شاذُروان» نام دارد و از سنگ مرمر و به ارتفاع ۲۵ سانتی‌متر است. هریک از چهارگوشۀ کعبه، که تقریباً در امتداد چهار جهت اصلی است، رکن نام دارد. گوشۀ شمالی رکن عراقی، گوشۀ غربی رکن شامی، گوشۀ جنوبی رکن یمانی، گوشۀ شرقی، که حجرالاسود در آن است، رکن اسود نام دارد. روبه‌روی دیوار شمال غربی کعبه دیواری به‌شکل نیم‌دایره به ارتفاع یک متر و طول ۱.۵ متر وجود دارد که «حطیم» نامیده می‌شود. فاصلۀ میان حطیم تا کعبه حجر اسماعیل نام دارد و آن را ملحق به کعبه می‌دانند. قبه‌ای کوچک نیز روبه‌روی دیوار شمال غربی کعبه است که مقام ابراهیم نام دارد (← مقام_ابراهیم) درِ کعبه در دیوار شمال شرقی است و حدود دو متر از زمین فاصله دارد و با طلای ناب مرصع شده است. در دیوار شمال غربی ناودانی هست که میزاب‌الکعبه نام دارد و به حجر اسماعیل می‌ریزد. طول آن چهار ذراع و عرض آن به اندازۀ هشت انگشت است. در رکن شرقی، حجرالاسود با فاصله ۱.۵ متر از زمین قرار دارد. (← حجرالاسود). حجرالاسود در پوششی از نقره بر دیوار کعبه نصب شده است. درون کعبه سه ستون ضخیم چوبی قرار دارد. کفِ آن از سنگ مرمر است و بر سقف آن چراغ‌های فراوان از قدیم آویخته است. از روزگار قدیم بر کعبه پارچه‌ای می‌آویخته‌اند که آن را کِسوه می‌نامند. بعد از آن‌که فاطمیان مصر را فتح کردند، المعزالدین‌الله دستور داد که هر سال پارچه‌ای از ابریشم سیاه برای کعبه در مصر دوخته شود که طی مراسم خاصی به مکه منتقل می‌شد. طول این پارچه ۱۵ متر و عرض آن ۵ متر بود. در ۱۳۴۶ق کارگاهی برای تهیۀ این پارچه در مکه ایجاد شد. همین کارگاه در ۱۳۹۷ق مجهزتر شد. پارچه‌ای که بر کعبه آویخته می‌شود از ابریشم خالص، به رنگ سیاه است و با سیم‌های نقره‌ایِ طلاکاری‌شده روی آن، آیه‌های قرآن به‌صورت برجسته نقش بسته است. ارتفاع این پارچه ۱۴متر و طول آن ۴۷ متر است و از شانزده قطعه تشکیل شده است. پوشش درِ کعبه «برقع» نام دارد، ارتفاع آن ۷.۵ متر و عرض آن ۴متر است. هزینۀ تهیۀ هر «کسوه» حدود ۱۷میلیون دینار سعودی است. هر سال در هشتم ذیحجه، پس از شست‌وشوی خانۀ کعبه، در مراسمی که مسئولان بلندپایه در آن شرکت می‌کنند، کسوۀ جدید آویخته و کسوۀ پیشین به‌صورت قطعه‌قطعه به مسئولان هدیه می‌شود. از لحاظ تاریخی، تاریخ بنای کعبه مشخص نیست. در قرآن آمده که این خانه نخستین عبادتگاه انسان‌ها بوده است (آل عمران، ۹۶). طبق روایاتی آدم و حوا به زیارت این خانه می‌آمده‌اند. در روایات فراوانی گفته شده که در روز ۲۵ ذیقعده زمین از زیر خانۀ کعبه روی آب‌ها گسترانیده شد و این روز را روز «دحوالارض» نامیده‌اند. بعد از طوفان نوح این خانه ویران شده بود که ابراهیم و اسماعیل آن را بازسازی کردند (بقره، ۱۲۷) قریش پس از تسلط بر مکه تولیت کعبه را نیز برعهده گرفتند و به‌تدریج کعبه محل عبادت بت‌ها شد و هر قبیله در آن بتی داشت. براساس قرآن و روایات اسلامی، ابرهه حاکم یمن، به‌قصد ویران‌کردن کعبه به مکه حمله برد اما در میان راه عذاب الهی رسید و او ناکام ماند (← فیل،_سوره). در ۶۴ق، یزید بن معاویه برای سرکوب قیام عبدالله بن زبیر لشکری را به فرماندهی حصین بن نمیر به مکه فرستاد. عبدالله بن زبیر به بیت‌الحرام پناه برد و لشکریان حصین بن نمیر با منجنیق آن‌جا را هدف قرار دادند و دیوارهای کعبه آسیب دید. اما چون خبر مرگ یزید رسید سپاه شام دست از محاصره برداشتند. پس از آن عبدالله بن زبیر تصمیم به بازسازی کعبه گرفت. این بازسازی از جمادی‌الثانی سال ۶۴ق آغاز و در رجب همان سال پایان یافت. در ۷۴ق نیز حَجّاج بن یوسف ثقفی بازسازی‌هایی در کعبه انجام داد. حالت کنونی کعبه تقریباً همان است که حَجّاج ساخت.