ابخاز
اَبْخاز (Abkhazia)
جمهوری خودمختار در شمال غربی گرجستان؛ وسعت این جمهوری ۸۶۰۰ کیلومتر مربع و جمعیت آن ۵۲۵هزار نفر است (۱۹۹۱). این جمهوری، که میان رشتۀ اصلی کوه‌های قفقاز و دریای سیاه قرار گرفته، دارای آب‌وهوایی نیمه‌استوایی است و کو‌ه‌پایه‌هایی پوشیده از جنگل دارد. پایتخت آن سوخومی[۱] و دیگر شهرهای مهم آن عبارت‌اند از: اوچامچیره[۲] و گاگرا[۳]. صنایع آن استخراج معادن قلع و زغال‌سنگ و صنعت چوب و الوارسازی است. در زمین‌های آن میوه، تنباکو و چای کشت می‌شود و جاذبه‌های گردشگری و اماکن تفریحی آن نیز مهم‌اند. ابخاز از دیرباز محل اقامت قوم اَبخاز بوده است که در قرن ۱۷ از مسیحیت به اسلام گرویدند. در دهۀ ۱۹۸۰ حدود هفده درصد جمعیت آن مسلمان و دوسوم آنان گرجی‌تبار بودند. ابخاز در قدیم از ایالت باستانی کولخیس[۴] بود و بعداً جزو پونتوس[۵] شد که هر دو از ایالت‌های امپراتوری روم شرقی بودند. در ۷۵۶ به استقلال دست یافت و در ۹۸۵ در دولت گرجستان ادغام شد. در قرن ۱۶ به امیرنشین مستقل تبدیل شد؛ در ۱۵۷۸ به تصرف ترکان عثمانی درآمد؛ در ۱۸۱۰ تحت حکومت روس‌ها قرار گرفت؛ و در ۱۸۶۴ به روسیه منضم شد. درپی آن، شورش‌هایی با حکومت روس‌ها درگرفت و بسیاری از اهالی ابخاز به ترکیه مهاجرت کردند. در ۱۹۲۱ در این سرزمین یک جمهوری شوروی سوسیالیستی مستقل تشکیل گردید. طی سال‌های ۱۹۳۸ـ۱۹۵۳، مقام‌های گرجی سیاست همگون‌سازی اَبخازی‌ها را به اجرا گذاشتند. از اواخر دهۀ ۱۹۸۰ به این سو، این منطقه درگیر فعالیت‌های جدایی‌طلبانۀ جامعۀ اقلیت مسلمانان ابخازی بود. این فعالیت‌ها در ۱۹۹۲، به اعلام استقلال این جمهوری و تهاجم سربازان گرجستان انجامید، که در اوت ۱۹۹۲ اختیار این سرزمین را به دست گرفتند. اما، سپس جدایی‌طلبان، با به دست‌آوردن نیمۀشمالی این جمهوری، در اکتبر ۱۹۹۳، سوخومی، پایتخت این جمهوری، و بخش اعظم بقیۀ سرزمین‌های آن را تصرف کردند. در ۱۹۹۳ «هیئت ناظر سازمان ملل در گرجستان[۶]» در این کشور مستقر شد. در ۱۹۹۴، طرفین آتش‌بس را پذیرفتند. در طی جنگ چهارساله، که به کشتار نزدیک به ۳هزار تن انجامید، گرجی‌تباران از ابخاز گریختند. در مه ۱۹۹۸ مدتی آتش‌بس نقض شد و با از سرگیری درگیری‌ها، ۲۰هزار نفر از گرجی‌ها از این کشور گریختند.
جنگ برای کسب خودمختاری. در ۱۹۸۹ اَبخازی‌ها خواستار جدایی از گرجستان و کسب موقعیت پیشین خود به عنوان یک جمهوری تمام‌عیار شوروی شدند. ولی چنین درخواستی، با خواست ملی‌گرایان گرجی منافات داشت که مایل بودند این جمهوری به صورت بخشی از گرجستان درآید. این اختلاف موجب درگیری داخلی در اَبخاز و تظاهرات ملی‌گرایان در سراسر گرجستان گردید. در ژوئیه ۱۹۹۲، پارلمان محلی اَبخاز به صورت یک‌جانبه استقلال این سرزمین را اعلام کرد. ربوده‌شدن مقام‌های بلندپایۀ گرجی در ماه بعد موجب تهاجم سربازان گرجی به این جمهوری شد که، با اشغال پایتخت آن، حکومتی موقت در آن برپا کردند. گرجستان مدعی بود که نیروهای شورشی در مبارزات خود از کمک نظامی و پشتیبانی هوایی روسیه برخوردارند. در اوایل سپتامبر، با میانجیگری بوریس یلتسین[۷]، رئیس‌جمهور روسیه، آتش‌بسی برقرار شد ولی چریک‌های جدایی‌طلب در حمله‌ای غافلگیر‌کننده در اکتبر، بار دیگر نیمی از خاک اَبخاز را تصرف کردند و کل منطقۀ شمال سوخومی را به دست آوردند. تا اکتبر ۱۹۹۳، جز بخش کوچکی، تمام خاک این جمهوری در دست شورشیان بود و پایتخت نیز سقوط کرد. برطبق پاره‌ای گزارش‌ها، حملۀ ۱۲روزۀ ماه‌های سپتامبر و اکتبر، موجب آوارگی ۷۰هزار تن شده است. در آوریل ۱۹۹۴، موافقت‌نامۀ آتش‌بسی به امضا رسید که به موجب آن ۲۵۰۰ تن از نیروهای پاسدار صلح روس در منطقه استقرار یافتند. در نوامبر ۱۹۹۴، پارلمان اَبخاز قانون اساسی تازه‌ای تصویب کرد که در آن حاکمیت اَبخاز اعلام شده بود؛ ولادیسلاف آردزینبا[۸] هم به ریاست جمهوری برگزیده شد. در نوامبر ۱۹۹۶، برای تعیین نمایندگان پارلمان جدایی‌طلب اَبخاز انتخابات برگزار شد، اما دولت گرجستان آن را غیرقانونی دانست و محکوم کرد و، در مقابل، ترتیب یک همه‌پرسی را از پناهندگان اَبخازی ساکن گرجستان داد. در اکتبر ۱۹۹۹، ولادیسلاف آردزینبا، رئیس‌جمهور وقت، بار دیگر بدون هیچ مخالفتی رئیس‌جمهور شد و، در همه‌پرسی مربوط به استقلال، مردم حمایت قاطع خود را از وی ابراز کردند. آردزینبای رئیس‌جمهور اعلام کرد که ابخاز دولتی است برخوردار از حاکمیت ولی شواردنادزه[۹]، رئیس‌جمهور گرجستان، و جامعۀ بین‌المللی این انتخابات و همه‌پرسی را غیرقانونی دانستند و محکوم کردند.