ابوحنیفه، نعمان بن ثابت (کوفه ۸۰ـ بغداد ۱۵۰ق)

ابوحَنیفه، نُعمان بن ثابِت (کوفه ۸۰ـ بغداد ۱۵۰ق)

نعمان بن ثابت ابوحنیفه
زادروز	کوفه ۸۰ق
درگذشت	بغداد ۱۵۰ق
ملیت	عرب ایرانی تبار
شغل و تخصص اصلی	فقیه
آثار	المسند، المخارج، العالم و المتعلم (حیدرآباد دکن، ۱۳۴۹ق)؛ الفقه الاکبر؛ الفقه الاوسط
گروه مقاله	دین اسلام

مؤسس ایرانی‌تبار مذهب حنفی. با آن‌که چندتن از صحابه را دیده بود، چون از آنان چیزی نیاموخته بود، از تابعانِ تابعان به‌شمار می‌رود. به حدیثی که در صدور آن تردید داشت عمل نمی‌کرد و این، تعداد احادیث مورد استناد او را در فقه، آن هم در کوفه که از مرکز ثقل صحابه (مدینه) دور بود، بسیار کاهش داد و او را به ابداع رأی، قیاس و استحسان کشاند. معاصرانش با او به مقابله برخاستند و اظهاراتی تند علیه او ادا کردند که در آثار مخالفانی مانند خطیب بغدادی و ابن حبان آمده است. گویا آرای صحابه را که به‌ صدور آن‌ها مطمئن بود، بر رأی خویش ترجیح می‌داد. احادیث مورد قبول او را محمد بن محمود خوارزمی در جامع مسانید ابی حنیفة گرد آورده که شمار آن‌ها اندک است. بیشتر اهل سنت او را در حدیث ضعیف می‌دانند. در عقیدۀ کلامی گویا مرجئی بود. حمایتش از قیام نفس زاکیه و برادرش موجب شد که در اواخر عمر در بغداد به زندان بیفتد. احتمالاً کتابی غیرفقهی نیز ننوشت. همۀ آثار منسوب به او مانند المسند، المخارج، العالم و المتعلم (حیدرآباد دکن، ۱۳۴۹ق)، الفقه‌الاکبر و الفقه‌الاوسط را جملگی شاگردان او گرد آورده‌اند. امام صادق (ع)، حماد بن ابی‌ سلیمان اعمش، عطا بن ابی رباح، و عامر شعبی از استادان او بوده‌اند و از شاگردانش عباد عوام، ابن مبارک، به‌ویژه ابویوسف قاضی و شیبانی در نشر آرای او بسیار نقش داشتند. شیخ مفید آرای مخالف با کتاب و سنت او را در کتابی با ‌نام المسائل‌الصاغانیة گرد آورده است. از ارتباط با دستگاه خلافت سخت گریزان بود، چندان‌که به هیچ‌روی نتوانستند او را وادار به پذیرفتن منصب قضا کنند.