ابوطالب مکی، محمد بن علی ( ـ۳۸۶ق)

ابوطالب مکی
درگذشت	۳۸۶ق
ملیت	ایرانی
شغل و تخصص اصلی	زاهد و عارف
آثار	قوت‌القلوب فی معاملةالمحبوب؛ علم‌القلوب که منسوب به اوست؛ المجمل‌المختصر؛ اربعین
گروه مقاله	عرفان

ابوطالِب مکّی، محمد بن علی ( ـ۳۸۶ق)

زاهد و عارف ایرانی. از مردم نواحی جبل بود. مدتی در بصره و بغداد زندگی کرد. در سال‌های ۳۵۰ تا ۳۶۰ق، پس از وفات ابوالحسن بن سالم، در بصره به نشر اندیشۀ او پرداخت و رهبری مذهب سالمیه را برعهده داشت. مورد انکار متشرعان بود و به «بدعت» در دین متهم شد و مردم از گرد او پراکندند و تا پایان عمر دیگر منبر نرفت. سماع را حلال می‌شمرد. با کوشش‌های او بسیاری از آرای مکتب سالمیه به صوفیۀ دوره‌های بعد و کسانی چون محمد غزالی، ابن عربی، و ابوالحسن شاذلی منتقل شد. با آن‌که بعضی از مورخان او را از نویسندگان مذهب معتزله برشمرده‌اند، اما اعتقادات او با مذهب معتزله چندان تناسبی ندارد. در مسائل علمی و کلامی، خود را پیرو شیخ حسن بصری می‌دانست. از آثارش: قوت‌القلوب فی معاملةالمحبوب به عربی که مهم‌ترین کتاب او است در تصوف زاهدانه و تطبیق آداب و اعتقادات صوفیه با موازین شریعت؛ علم‌القلوب که منسوب به اوست؛ المجمل‌المختصر که امروز اثری از آن موجود نیست؛ اربعین در چهل حدیث.