احمدشاه درانی (هرات ۱۱۳۴ق ـ قندهار ۱۱۸۶ق)
احمدشاه دُرّانی (هرات ۱۱۳۴ق ـ قندهار ۱۱۸۶ق)
| احمدشاه درانی | |
|---|---|
| زادروز |
هرات ۱۱۳۴ق |
| درگذشت | قندهار ۱۱۸۶ق |
| ملیت | افغانستانی |
| نام‌های دیگر | احمدخان ابدالی |
| شغل و تخصص اصلی | فرمانروا |
| گروه مقاله | تاریخ جهان |
| خویشاوندان سرشناس | محمدزمان خان (پدر) |
(یا: احمد خان ابدالی) از سرداران نادرشاه افشار و بنیانگذار سلسله دُرّانی و مؤسس استقلال افغانستان (۱۱۶۰ق/۱۱۴۷ـ۱۱۸۶ق/۱۷۷۲). فرزند محمدزمان‌خان، از قبیلۀ ابدالی و حاکم هرات بود. وی اصلاً از مولتان بود و بعدها با پدرش به قندهار و سپس هرات رفت. احمد در ۱۱۴۲ق همراه برادرش به زندان طایفۀ غجائی افتاد. در ۱۱۵۰ق، نادرشاه افشار، پس از فتح قندهار، آن دو را آزاد کرد و احمدخان به اردوی نادر پیوست و فرماندهی ابدالیان سپاه نادر را برعهده گرفت. پس از مرگ نادرشاه به قندهار رفت (در ۱۱۶۰ق/۱۷۴۷) بر تخت سلطنت نشست و خود را دُرّ دُرّان نامید و قبیله‌اش نیز از آن پس به «درّانی» مشهور شد. احمدشاه با استفاده از نابسامانی ایران پس از مرگ نادر و نیز آشفتگی دربار دهلی بارها به این دو کشور حمله کرد. او متصرفات شرقی نادرشاه را تصرف کرد و چندبار به خراسان لشکر کشید و مشهد را در محاصره گرفت و تا نیشابور پیش راند و با گرفتن غنایم سنگین از شاهرخ، فرزند نادرشاه، و تصرف برخی نواحی خراسان عقب نشست. احمدشاه از ۱۱۶۱ق تا ۱۱۷۴ق هفت بار به هند لشکر کشید و پیشاور و لاهور را گرفت و مالیات فراوان و غنایم فراوانی به دست آورد و دهلی را غارت کرد. او به دعوت امرای مسلمان شمال هند که از قدرت روزافزون مراته‌ها بیمناک بودند بار دیگر به هند لشکر کشید و پس از تصرف مجدد لاهور، اتحاد قدرتمند مَراته‌ها و سیک‌ها را در پانی پَتْ در نزدیکی دهلی درهم شکست (۱۱۷۴ق/۱۷۶۱) و غنایم فراوانی به‌چنگ آورد. پس از این شکست، سیک‌ها در پنجاب شورش کردند که به‌دنبال آن احمدشاه به لاهور هجوم برد و آنان را قتل عام کرد. سرانجام او بر اثر بیماری جذام در نزدیکی قندهار درگذشت و در همان‌جا دفن شد. احمدشاه برای ادارۀ قلمرو وسیع خویش، تشکیلاتی به تقلید از نادرشاه ایجاد کرد که وزیر اعظم یا «اشرف‌الوزراء» در رأس آن قرار داشت. سپاه او نیز از دو دستۀ ثابت، که عمدتاً از اَبدالی‌ها بودند، و غیرثابت که از نیروهای قبایل فراهم می‌آمد، تشکیل می‌شد. وی در عمران و آبادی مملکت خود می‌کوشید. شهر احمد شاهی را در کنار دژ قندهار ساخت و مساجد، بازارها و کاروان‌سراهای متعددی بنا کرد. او شعر می‌سرود و اشعاری به زبان پشتو از وی باقی است.