احکام القرآن
اَحکام‌القرآن
کتاب‌هایی با این عنوان در تفسیر آیاتالاحکام قرآن. ۱. کتابی به عربی، در فقه قرآنی یا آیاتالاحکام، نوشتۀ محمد بن ادریس شافعی. این کتاب را ۲/۵ قرن پس از وفات مؤلفش، کسی به نام ابوبکر احمد بن حسین بیهقی نیشابوری جمع و تدوین کرده است، نظم بحث‌های کتاب، نه برحسب ترتیب آیات احکام در قرآن کریم، بلکه موضوع به موضوع است، اما فهرست‌های موضوعی مخصوصاً فهرست آیات که مصحح در انتهای کتاب آورده، دستیابی به هر آیه و بحث وارده در کتاب را آسان کرده است. این اثر با تصحیح و مقدمۀ محمد بن زاهد کوثری و حواشی عبدالغنی عبدالخالق در بیروت، در دو جلد، به چاپ رسیده است (۱۳۵۹ق/۱۹۷۵م). ۲. مشهورترین تفسیر فقهی قرآن، از دیدگاه حنفی (← حنفیه)، نوشتۀ ابوبکر جصّاص رازی. مؤلف در این تفسیر فقهی به توضیح و تبیین آیاتِ احکامِ همۀ سوره‌ها پرداخته است. اصل این کتاب براساس ترتیب سوره‌های قرآن است اما به باب‌های مختلف فقهی تقسیم شده است. وی ضمن کتاب سخت بر معاویه می‌تازد و حکومت او را اسلامی نمی‌داند. ۳. کتابی است در تشریح و تفسیر آیاتالاحکام، نوشتۀ ابوبکر محمد بن عبدالله اندلسی معروف به ابن العربی (۴۶۸ـ۵۴۳ق) [که برای فرق‌نهادن بین او و ابن عربی عارف بزرگ، نام او را با الف و لام می‌آورند]. در این کتاب، نویسنده، به ترتیب سوره، آیات احکام را مورد بررسی قرار داده و پیوسته به بحث‌های اصولی و ادبی پرداخته است و تمامی سوره‌های قرآن را شامل می‌شود. این کتاب براساس فقه مالکی تألیف شده است. ابن العربی در این کتاب از اسرائیلیات و احادیث ضعیف پرهیز کرده و به‌دور از تعصبات و آزادانه و به حکم عقل به نظریات دیگران و استدلال‌های آنان توجه کرده است. وی خود مختصری از این کتاب را با عنوانالاحکام‌الصغری فراهم آورده، که به‌صورت خطی نسخه‌هایی از آن در وفاس محفوظ است (نیز ← ابن العربی، ابوبکر محمد بن عبدالله؛ آیاتالاحکام). ۴.کتابی در تفسیر آیاتالاحکام قرآن، نوشتۀ محمد خزائلی (۱۲۹۲ـ۱۳۵۳). خزائلی در این کتاب آیات احکام را به عبادات، معاملات و سیاسات تقسیم کرده است. شیوۀ نویسندگی وی تلفیقی از کتب آیاتالاحکام و کتب حقوقی است؛ بدین صورت که ابتدا احوال شخصی را مورد بحث قرار داده و سپس به مباحث اطعمه و صید و ذبایح پرداخته است. بخش اول کتاب به همان ترتیبی است که حقوق‌دانان پیرامون احوال شخصی دارند و بخش دوم و سوم به‌ترتیب کتب فقهی آمده است. از آن‌جا که خزائلی به مسائل اجتماعی توجه داشته و آیاتی را تجزیه و تحلیل کرده است، که بیان‌‌کنندۀ احکام اجتماعی است، از کتب سنّتی فاصله گرفته است. وی با مطالعات و اطلاعاتی که در زمینۀ مسائل حقوقی داشته است در مقایسه و درنتیجه اثبات مزایای حقوق اسلام در برابر حقوق دیگر ملل کوشیده است. کنزالعرفان مقداد سیوری، زبدة‌البیان مقدس اردبیلی و احکام‌القرآن جصّاص ازجمله منابع مهم خزائلی در تألیف این کتاب بوده است.