اصفهانی، شیوه معماری
اِصفهانی، شيوۀ معماری
از انواع سبک‌شناسی معماری ایرانی، شیوه‌ای که از قرن ۱۰ تا اوایل قرن ۱۳ق رواج‌داشته است. این دوره، دو دورۀ زمانی کوچک‌تر را دربر می‌گیرد که یکی مطابق با دورۀ صفوی، و دیگری هم‌زمان با سلسله‌های افشاریه، زندیه، و بخشی از قاجاریه (تا زمان فتحعلی‌شاه) است. دورۀ اصفهانی بیشتر به سبب آثار معماری و عمرانیِ دوران صفوی، به ویژه عهد شاه‌عباس اول، شهرت دارد. مهم‌ترین ویژگی‌های این سبک عبارت‌اند از تکامل بیشترِ پوشش‌های قوسی، ازجمله طاق و کاربندی و گنبدهای دوپوش؛ رواج تزییناتی همچون مقرنس؛ استفاده‌از انواع کاشی معرق و هفت‌رنگ، و در بسیاری موارد پوشش کامل سطوح نما با کاشی‌های رنگی با زمینۀ غالبِ آبی؛ سادگی پلان‌ها به صورت مستطیل و مربع؛ استفاده از دو مناره در برخی از بناها در دو سوی سردر مساجد؛ و افزایش تزیینات وابسته به معماری. در این دوره، علاوه‌بر بناهای منفرد، به طراحی شهری و طرح‌های عمرانی و تأسیساتی بینِ شهری، توجه بیشتری مبذول شد. طرح مجموعۀ شهری نقش جهان، پل‌ها و بندهای زاینده‌رود، کاروان‌سراهای متعدد و مشهور شاه‌عباس، حمام‌های مجهز، تنوع و تعدد مدارس، حسینیه‌ها، خانه‌ها، کاخ‌ها، آب‌انبارها، و یخ‌دان‌ها ازآن جمله‌اند. شکوفایی و اصالت شیوۀ اصفهانی در گروِ ثبات حکومت صفوی است؛ غنا و رشد این شیوه در سلسله‌های بعدی به تدریج کاهش یافت، هرچند که در عصر کریم‌خان زند وجوه شاخصی از هویت معماری در برخی از مناطق دیده می‌شود. با فترت نسبی در دورۀ افشاری، و بروز ناخالصی‌هایی در معماری عصر قاجار، مکتب اصفهانی به‌تدریج روبه افول نهاد.