تومان
تومان
واژه‌ای مغولی ایغوری به‌معنی ۱۰هزار از هر چیز (مثلاً ۱۰هزار سرباز). درپی استیلای مغول، جانشین مترادف فارسی آن، یعنی «بیور»، شد. تومان در مسکوکات در حکم ۱۰هزار واحد و به‌طور اخص به‌معنی ۱۰هزار دینارِ زَر بود. قرن‌ها این اصطلاح در شمارش پول به‌کار می‌رفت، اما سکه‌ای به این نام وجود نداشت. در دورۀ سلطنت نادرشاه بیست مسکوک نادری را معادل یک تومان درنظر می‌گرفتند. در بعضی از فرمان‌های کریم‌خان زند نیز از اصطلاح «تومان تبریز» به‌معنی ۱۰هزار دینار تبریز استفاده شده است. سکۀ طلای تومان نخستین‌بار در زمان سلطنت فتحعلی‌شاه قاجار (۱۲۱۲ق) ضرب شد. وزن این سکه نخست ۱۶.۱۶ گرم بود و سپس به ۴.۵ و دست آخر به ۳.۴ گرم کاهش یافت. وزن یک تومان طلا در ۱۲۲۴ق دقیقاً یک مثقال و ۲۸ نخود بود. در زمان سلطنت ناصرالدین‌شاه (۱۲۹۵ق) تومان طلای ۵۳.۲۸ گندمی از طلای ۹۰ درصد ضرب شد. در این زمان تعدادی سکۀ دَه‌تومانی هم ضرب شد که هر تومان آن ده قران یا ۱۰هزار دینار ارزش داشت؛ ولی سکه‌ای به نام دینار موجود نبود. در ۱۳۰۸ش، در دوران رضاشاه پهلوی، به‌موجب قانون مصوب مجلس شورای ملی، تقسیمات پولی ایران رسماً به ریال تغییر یافت. با این‌حال، لفظ تومان به مفهوم دَه ریال همچنان در محاورۀ روزمرۀ مردم و معادلات رایج کاربرد دارد.