ششتمد، شهرستان
ششتمد، شهرستان (County) Sheshtamad
واقع در مناطق شمال شرقی ایران و غربِ نواحی مرکزی استان خراسان رضوی، به مرکزیت اداری شهر ششتمد. از پیش از اسلام جزو قصبات ناحیۀ بیهق بوده است. نخستین بار مولف تاریخ بیهق، در اواسط سدۀ 6ق، ضمن گمانه‌زنی دربارۀ وجه تسمیۀ ششتمد، از آن یاد کرده است. ریشۀ این نام به درستی معلوم نیست و ظهیرالدین علی بن زید بیهقی آن را در ارتباط با سنجد، رذ (رز؛ درخت انگور) و مذ (شراب) دانسته است. در نخستین تقسیمات کشوری معاصر (1316ش)، ششتمد یکی از بخش‌های شهرستان سبزوار در استان نهم بوده و دو سال پس از آن تأسیسات بخشداری در این بخش دایر شده است. روستای مرکز این بخش در سال 1378ش به شهر ارتقاء یافت. در سال 1384ش با تقسیم استان خراسان به سه استان، سبزوار از توابع خراسان رضوی شد. در اوائل سال 1399ش، بنابر مصوبۀ هیأت دولت به تاریخ 21 اردیبهشت 1399ش، با تغییرات و اصلاحاتی در شهرستان سبزوار، بخش ششتمد از آن انتزاع یافت و به شهرستان تبدیل شد.
شهرستان ششتمد متشکل است از 2 بخش، 4 دهستان (با حدود 58 روستای مسکونی) و 2 شهر: بخش مرکزی (مشتمل بر دهستانهای بیهق و تکاب کوه‌میش[۱]، به مرکزیت شهر ششتمد)، و بخش شامکان[۲] (مشتمل بر دهستانهای شامکان و ربع شامات، به مرکزیت شهر شامکان). روستای شامکان در اوائل سال 1400ش به شهر ارتقاء یافته است. براساس جمعیت این بخش در سرشماری سراسری سال 1395ش، جمعیت ششتمد 24,261نفر بوده است که از این مقدار حدود 13درصد شهرنشین و حدود 87درصد روستانشین بوده‌اند. شهرستان ششتمد در شمال و غرب با شهرستان سبزوار، در جنوب با شهرستان بردسکن، و در شرق با شهرستان‌های کوه‌سرخ و میان‌جلگه محدود شده است.
این شهرستان با حدود ۳,۷۸۶کیلومتر مربع وسعت و 1,350متر ارتفاع (در مرکز آن)، دارای آب و هوای معتدل و خشک است. رشته‌کوه میش در جنوب شهرستان و در مرز بین ششتمد و بردسکن امتداد دارد. قلۀ شاهزاده ابوالقاسم با ارتفاع ۲,۸۱۳متر بلندترین قلۀ این رشته‌کوه است که در قسمت مرکزی آن و جنوب شهر ششتمد قرار دارد. رود ششتمد از قلۀ ۲۰۱۰متری بنوو در دامنۀ شمال‌شرقی قلۀ شاهزاده ابوالقاسم که از ارتفاعات رشته‌کوه میش است، سرچشمه می‌گیرد. از این کوهستان چند رود دیگر نیز (از جمله رودهای فصلی پادر و گاچ) سرچشمه گرفته و سطح شهرستان ششتمد را آبیاری می‌کنند. در دامنه‌های شمالی کوهستان میش روستاهایی ییلاقی بنا شده‌اند که از مناطق خوش آب‌وهوای خراسان رضوی‌اند. مردم این شهرستان شیعۀ دوازده‌امامی‌اند و به زبان فارسی (گویش سبزواری) سخن می‌گویند. شغل بیشتر مردم شهرستان کشاورزی و دامداری و مهم‌ترین تولیدات آنها زعفران، پنبه و غلات است.
آرامگاه منسوب به ظهیرالدین علی بن زید بیهقی مربوط به دورۀ معاصر، تپۀ قلعه‌میدان مربوط به دوره‌های اشکانیان و ساسانیان در روستای قلعه‌میدان از توابع بخش شامکان، بقعهٔ امامزاده یحیی بن زید مربوط به دورۀ قاجار در روستای عزیزآباد از توابع بخش مرکزی شهرستان، و بقایای قلعۀ کهنۀ ششتمد مربوط به سدهٔ ۷ تا ۱۰ق از آثار تاریخی این شهرستانند که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند.