هوراند، شهرستان
هوراند، شهرستان (County) Hurand
واقع در مناطق شمال غربی ایران و شرق شمالی استان آذربایجان شرقی، با مرکزیت اداری شهر هوراند. تا اوایل دهۀ 1390ش از بخش‌های کهن و تاریخی شهرستان اهر بوده است و قلعه‌های تاریخی و آثار باستانی فراوان، نشانگر قدرت تاریخی و کهن آن است. لفظ هوراند مخفف اهوراوند است و چنین استنباط می‌شود که آیین زردشت قبل از اسلام در این ناحیه رواج داشته است. کوهستان هشتادسر یا هشته‌سر، مسکن بابک خرم‌دین و یاران او بوده است و در کاوش‌های باستان‌شناسی، تندیس‌های مردان جنگی متعددی به‌دست آمده است. در اولین و دومین تقسیمات کشوری دورۀ معاصر (سال 1316ش) منطقۀ هوراند از توابع شهرستان تبریز (به ترتیب) در استان‌های «شمال غرب» و «آذربایجان شرقی»، و در زمان تأسیس شهرستان اهر (در سال 1323ش) از بخش‌های پنج‌گانۀ تشکیل‌دهندۀ این شهرستان بود. این بخش نهایتاً در نیمۀ دوم سال 1397ش، براساس مصوبۀ هیأت دولت، ضمن تغییرات و اصلاحاتی و با با انتزاع از شهرستان اهر، به شهرستان ارتقاء یافت.
شهرستان هوراند متشکل است از دو بخش، چهار دهستان (با بیش از 100 روستای مسکونی) و یک شهر: بخش مرکزی (مشتمل بر دهستانهای دودانگه و دیکله[۱]، به مرکزیت شهر هوراند)، و بخش چهاردانگه (مشتمل بر دهستانهای چهاردانگه شمالی و چهاردانگه جنوبی، به مرکزیت روستای آق‌براز[۲]). از آنجا که شهرستان هوراند پس از سرشماری سراسری سال 1395ش تشکیل شده و برخی آبادی‌های بخش هوراند در زمان انتزاعش از اهر، به شهرستان اهر الحاق شده، اطلاع دقیقی از جمعیت آن در دست نیست، اما جمعیت کنونی شهرستان حدود 21,000نفر برآورد می‌شود (1403ش)، که بیش از 70درصد آنها روستانشینان و باقی ساکن شهر هوراند هستند. شهرستان هوراند در شمال و غرب با شهرستان کلیبر، در جنوب با شهرستان اهر، و در شرق با استان اردبیل (شهرستان‌های مشکین‌شهر و انگوت) محدود شده است.
شهرستان هوراند با مساحتی در حدود 1,000کیلومترمربع، ارتفاع 1,004متر (در مرکز آن)، در منطقه‌ای کوهستانی و کوهپایه‌ای با آب‌وهوای معتدلِ مایل به سرد و نیمه‌خشک واقع شده است. رودخانۀ قره‌سو در این شهرستان جریان دارد. مردم این شهرستان به ترکی آذربایجانی سخن می‌گویند و شیعۀ دوازده‌امامی‌اند. شغل بیشتر مردم هوراند با توجه به روستایی بودن بافت عمدۀ آن، کشاورزی و باغداری و دامداری‌ست. شهرستان هوراند، ۳۶هزار هکتار اراضی دارد که ۳۳هزار هکتار آن زراعی و باقی باغات هستند. جز سماق که شهرستان هوراند بهترین گونۀ آن را در ایران تولید می‌کند، مهم‌ترین محصولات زراعی و باغی آن شامل انواع غلات و حبوبات، گیلاس، آلبالو، سیب، فندق، گردو، انگور، هلو، گیاهان دارویی، ادویه، و میوه‌های جالیزی و صیفی‌جات می‌شود.
قلعۀ پشتاب مربوط به دوره‌های پیش از اسلام تا سده‌های میانۀ اسلامی، در روستایی به همین نام در 12کیلومتری غرب شهر هوراند، از آثار تاریخی شهرستان است.