میرزا مصطفی کاتب

میرزا مصطفی کاتب
زادروز	1259ق
درگذشت	تهران 1339ق
ملیت	ایرانی
شغل و تخصص اصلی	رنگرز
شغل و تخصص های دیگر	کتابت و تکثیر آثار باب
دوره	قاجار
گروه مقاله	تاریخ ایران

میرزا مصطفی کاتب (1259 - تهران 1339ق)

(میرزا مصطفی معروف به کاتب، با نام اصلی: ملا اسماعیل) از اهالی روستایی در اصفهان بود. ابتدا آن جا به شغل رنگرزی مشغول بود. سواد داشته و خطش هم خوب بوده است. در ۱۳۰۷ق که به فتوا و دستور شیخ محمد تقی معروف به آقا نجفی اصفهانی ۷ نفر را در آن آبادی به اتهام بابی‌گری سربریدند، ملا اسماعیل نیز از جملۀ آن افراد بود که از دست قانون فرار کرد و خودش را به اصفهان رساند. اما پس از چند روز، در اصفهان دستگیر شد و به حکم حاکم وقت، ظل السلطان، و به رسم یکی از مجازات‌های آن زمان، یکی از گوش‌هایش را بریدند و همچون شتر مهارش زدند و در کوچه و بازار اصفهان گرداندند. بعد هم، او را از شهر اخراج کردند.

او پس از چند روز، پنهانی به روستای طار از توابع نطنز نزد آخوند ملا محمد باقر مجتهد طاری رفت که به آیین باب گرویده بود. میرزا مصطفی نزد او به کتابت آثار میرزا علی محمد باب مشغول شد. ظل السلطان از محل اختفای او اطلاع یافت و میرزا حسین خان سهام‌السلطنه اردستانی و سوارانش را برای دستگیری آخوند ملا محمد باقر و ملا اسماعیل فرستاد. آن دو پا به فرار گذاشتند. ملا اسماعیل به تهران گریخت و برای این‌که شناسایی نشود، نامش را به مصطفی تغییر داد و به فرقۀ ازلیه که فرقه‌ای از بابیه است، گروید.

او در 1318ق برای دیدار میرزا یحیی صبح ازل، پیشوای فرقه ازلیه، با دو دخترش به قبرس رفت. طی مدتی که در تهران و نیز قبرس نزد میرزا یحیی صبح ازل بود، به کتابت آثار باب و صبح ازل پرداخت و در میان فرقه بابیه، به میرزا مصطفی کاتب معروف شد. پس از مدتی، یک دخترش با عبدالوحید، پسر صبح ازل، ازدواج کرد. اما پس از فوت دامادش، او با دخترش به تهران بازگشت.

ملا اسماعیل حدود سی سال پایانی عمرش، شبانه روز به کتابت و تکثیر آثار باب و صبح ازل مشغول بود. سرانجام در ۱۳۳۹ق، حدود ۸۰ سالگی، در تهران درگذشت و در ابن بابویه به خاک سپرده شد.