ارگ تبریز
| اَرگِ تبریز | |
|---|---|
| نام | اَرگِ تبریز |
| موقعیت | شهرتبریز، حد فاصل خیابان‌های ارگ و شریعتی |
| زمان ساخت | در فاصلۀ سال‌های 716 تا 724ق |
اَرگِ تبریز
(یا: ارگ علیشاه) حد فاصل خیابان‌های ارگ و شریعتی. باقی‌ماندۀ مسجد باشکوهی است که در دورۀ ایلخانان مغول و در فاصلۀ سال‌های ۷۱۶ تا ۷۲۴ق، تاج‌الدین علیشاه وزیر اولجایتو و سلطان ابوسعید مغول ساخته بود و در بیشتر سفرنامه‌های سیاحان خارجی و کتاب‌های تاریخ توصیف شده است. باروی ارگ بیش از ۳۰ متر ارتفاع دارد و ایوان فعلی با ۳۱.۵ متر عرض و ۲۶ متر ارتفاع که میان سه دیوار بلند شرقی و غربی و جنوبی قرار دارد، قسمت مسقّف مسجد بوده است. عرض دیوارها ۱۰.۴۰ متر و قطر آن‌ها ۶.۰۹۴ متر است و با ۶۹ پله می‌توان به بام ارگ رسید. در ضلع جنوبی بنا، برج عظیمی به چشم می‌خورد. از داخل، مرکب از دو دیوار عریض مستحکم است که به‌وسیلۀ طاق‌هایی به یکدیگر اتصال دارند. کف صحن و باغ مسجد مرمر و دیوارهایش کاشی‌کاری بود و درخت‌های مو و یاسمن داشت و از وسط آن یک جوی آب می‌گذشت. در وسط صحن مسجد حوض مربعی با یک صفحه بزرگ وجود داشت که فواره‌های هشت‌ضلعی داشت و در چهار سوی آن مجسمه شیرهایی نصب شده بود که از دهانشان آب می‌ریخت. محراب مسجد دو ستون مسی و تاق مزیّن به طلا و نقره داشت و در، در و پنجره‌های آن شیشه‌هایی دایره‌ای‌شکل مزیّن به طلا و نقره کار گذاشته شده بود. تاق شبستان مسجد مقرنس‌کاری و بر چندین ستون مرمری شفّاف استوار بود. دو سوی سردر مسجد ستون‌هایی از سنگ‌های رنگین بود و یکی از درها با ورقه‌های برنز و طلا پوشیده شده بود. منارۀ بلند مسجد از بیرون شهر جلب‌نظر می‌کرد. در دورۀ صفوی از مصالح آن برای احداث قلعه رشیدیه استفاده شد. در اواخر دورۀ قاجار سربازخانه و انبار مهمات و غلّات قشون و اداره‌های دولتی دیگر در آن احداث و حصاری دور آن کشیده شد و به ارگ علیشاه شهرت یافت. احتمالاً از همان زمان خطاکاران را از بالای ارگ به زمین پرتاب می‌کردند. هنگام احداث انبار ستونی از مرمر به قطر ۱.۵ و ارتفاع ۳.۵ متر در آن یافت شد. در حفریات دهۀ ۱۳۴۰ش نیز چند ستون سنگی دیگر به‌دست آمده و مشخص شد که مقداری از دیوارها زیر خاک قرار دارد. ارگ علیشاه در دورۀ مشروطیت و جنگ‌های آذربایجان به‌دست مشروطه‌خواهان افتاد و اثر گلوله‌ها از آن دوره و دوره‌های بعد که بارها تبریز از فراز آن گلوله‌باران شد، بر دیوارهای آن مشهود است. در اوایل دورۀ رضاشاه صحن مسجد به باغ ملی و گردشگاه عمومی و قسمت دیگری از آن به سالن تئاتر تبدیل شد و در دورۀ بعد تأسیسات آن در اختیار سازمان شیر و خورشید سرخ بود. امروز ارگ مصلّای امام و یک مجموعۀ فرهنگی است.