الا یا ایها الساقی
کلمات آغازین نخستین غزل دیوان حافظ در همه‌ی نسخه‌های چاپی، با مطلع الا یا ایها الساقی ادر کأسا و ناولها/ که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکل‌ها. این غزل در نسخه‌ی تصحیح علامه قزوینی، غنی مشتمل بر 7 بیت است و در بحر هزج مثمن سالم (بر وزن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن) سروده شده است.
بر اساس شرحی که احمد سودى بوسنوى در کتاب «شرح سودى بر حافظ» بر این شعر نوشته، غزل تضمینی است بر قطعه‌ای از یزید بن معاویه (با مطلع انا المسموم ما عندى بتریاق و لا راقى/ أدر کأسا و ناولها الا یا ایها الساقى)، اگرچه اشخاص دیگری چون علامه قزوینی یا مجتبی مینوی نظری مخالف با آن دارند. غزل تاکنون توسط خوانندگانی چون محمدرضا شجریان (آلبوم طریق عشق)، شهرام ناظری (آلبوم گل صدبرگ)، ایرج بسطامی (افشاری مرکب) و حسام‌الدین سراج (عشق و مستی) عمدتا به صورت تصنیف خوانده شده است.
حافظ در سرودن این غزل از صنعت ادبی تلمیع دوزبانه (فارسی و عربی) در ابیات مطلع و مقطع بهره گرفته است. غزل در مفهوم و تفسیر عرفانی به دشواری‌های سلوک اشاره دارد.
متن غزل[۱]
الا یا ایها الساقی ادر کاسا و ناولها
که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکل‌ها
به بوی نافه‌ای کآخر صبا زآن طره بگشاید
ز تاب جعد مشکینش چه خون افتاد در دل‌ها
مرا در منزل جانان چه امن عیش چون هردم
جرس فریاد می‌دارد که بربندید محمل‌ها
به می سجاده رنگین کن گرت پیر مغان گوید
که سالک بی‌خبر نبود ز راه و رسم منزل‌ها
شب تاریک و بیم موج و گردابی چنین هایل
کجا دانند حال ما سبکباران ساحل‌ها
همه کارم ز خودکامی به بدنامی کشید آخر
نهان کی ماند آن رازی کز او سازند محفل‌ها
حضوری گر همی‌خواهی از او غایب مشو حافظ
متی ما تلق من تهوی دع الدنیا و اهملها
- ↑ مطابق با نسخه‌ی محمد قزوینی، قاسم غنی