امینی ، علی (تهران ۱۲۸۴ـ پاریس ۱۳۷۱ش)
امینی، علی (تهران ۱۲۸۴ـ پاریس ۱۳۷۱ش)
| علی امینی | |
|---|---|
| زادروز |
تهران ۱۲۸۴ش |
| درگذشت | پاریس ۱۳۷۱ش |
| ملیت | ایرانی |
| تحصیلات و محل تحصیل | دکتری اقتصاد و حقوق از فرانسه |
| شغل و تخصص اصلی | دولتمرد |
| گروه مقاله | تاریخ ایران |
| خویشاوندان سرشناس | محسن خان امین الدوله (پدر) |
دولتمرد و نخست‌وزیر ایران در دورۀ پهلوی. چهارمین پسر محسن‌خان امین‌الدوله بود و تحصیلات ابتدایی را در مدرسۀ رشدیه گذراند و در ۱۳۰۴ش از دارالفنون دیپلم گرفت و سال بعد برای ادامۀ تحصیل به فرانسه رفت. در ۱۳۱۰ش با مدرک دکتری اقتصاد و حقوق به ایران بازگشت. امینی که با یکی از دختران وثوق‌الدوله به نام بتول خانم ازدواج کرد، خدمات دولتی خود را در زمان وزارت علی‌اکبر داور، در عدلیه آغاز نمود و سپس معاون ادارۀ کل انحصار تریاک (۱۳۱۲ش)؛ رئیس کل گمرک (۱۳۱۵ش)؛ معاون وزارت دارایی (۱۳۱۸ش)؛ معاون نخست‌وزیر در کابینۀ قوام‌السلطنه (۱۳۲۱ش)؛ رئیس هیئت اقتصادی ایران در امریکا؛ دبیرکل شورای عالی اقتصاد و ریاست بانک صنعت و معدن ایران (۱۳۲۵ش)؛ وکیل مجلس دورۀ پانزدهم؛ وزیر اقتصاد ملی در کابینه‌های علی منصور و محمد مصدق (۱۳۲۹، ۱۳۳۰ش)؛ وزیر دارایی در کابینۀ فضل‌الله زاهدی (۱۳۳۲ش)؛ وزیر دارایی و وزیر دادگستری در کابینۀ حسین علا (۱۳۳۴ش)؛ سفیر ایران در واشینگتن (۱۳۳۷ـ۱۳۳۴ش) و سرانجام نخست‌وزیر (۱۳۴۱ـ۱۳۴۰ش) شد. امینی از ۱۳۲۱ش که معاونت قوام را به عهده گرفت، مورد توجه خاص دیپلماسی امریکا قرار داشت و از این‌رو مطمئن‌ترین فرد برای اجرای طرح‌های اقتصادی دکترین ترومن شناخته شد. او پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ش، به وزارت دارایی رسید، و در ۱۳۳۳ قرارداد نفتی ایران و کنسرسیوم نفتی را به امضا رساند. با روی کار آمدن دموکرات‌ها در امریکا، با فشار کندی، به نخست‌وزیری رسید تا اصلاحات سیاسی ـ اقتصادی مورد نظر آن کشور را اجرا کند (اردیبهشت ۱۳۴۰ش). در دوران نخست‌وزیری کوتاه‌مدت خود، که با تبلیغات فراوانی همراه بود، دست به اقدامات متعددی زد. شاه از اقدامات او بسیار نگران بود و به دولت امریکا وعدۀ حتمی اصلاحات مورد نظر امریکا را داد. از همین‌‌رو، امینی در ۲۷ تیر ۱۳۴۱ش ناچار شد از نخست‌وزیری استعفا کند. وی تا ۱۳۵۶ش که بار دیگر دموکرات‌ها در امریکا به قدرت رسیدند، نقش سیاسی چشم‌گیری نداشت. اما بار دیگر، از آن سال به بعد وارد صحنۀ سیاسی کشور شد و از این‌رو به کشور بازگشت و مشاور شاه شد. در ۱۳۵۷ش به فرانسه رفت و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، چند سالی رهبری «جبهه نجات ایران» را بر‌عهده داشت. خاطرات وی به کوشش حبیب لاجوردی در ۱۳۷۶ش در سلسلۀ تاریخ شفاهی دانشگاه هاروارد به چاپ رسید.