تفت، شهرستان
| تفت، شهرستان | |
|---|---|
| کشور | پرونده:Flag of Iran.svg ایران |
| استان | یزد |
| بخش | مرکزی، نیر و کاریزات |
| جمعیت | 43,893نفر (1395ش) |
| موقعیت | مناطق مرکزی ایران و جنوب غربی استان یزد |
| نوع اقلیم | در کوهستان شیرکوه معتدل تا معتدل مایل به سرد - در دشت‌های جنوب غربی، معتدل مایل به گرم و خشک |
| تولیدات و صنایع مهم | انار و غلات و صیفی‌جات |
| نام لاتین | Taft |
| شهر ها و آبادی های مهم | تفت، نیر، توده، بنادکوک دیزه، ده‌شیر، کاریزات بخ، بنادک سادات، طرزجان، اسلامیه (فراشاه)، و علی‌آباد |
تفت، شهرستان (County) Taft
شهرستانی در مناطق مرکزی ایران و جنوب غربی استان یزد، مشتمل بر بخش‌های مرکزی، نیر و کاریزات با مرکزیت اداری شهر تفت. از شمال شرق به شهرستان یزد، از شمال به شهرستان‌های اشکذر و میبد، از غرب به شهرستان ابرکوه، از جنوب به شهرستان مروست و از شرق به شهرستان مهریز محدود است. نواحی شمال شرقی این شهرستان را بخش عظیمی از کوهستان شیرکوه فراگرفته و نواحی جنوب غربی آن متشکل از دشت‌های همواری است که از کوه‌پایه‌های شیرکوه شروع شده و به کویر ابرکوه و کفّۀ طاقستان منتهی می‌گردد. شیرکوه، با ارتفاع ۴,۰۵۵متر، بلندترین نقطۀ آن است و حاشیه‌های کویر ابرکوه و کفّۀ طاقستان، با ارتفاع حدود ۱,۴۴۵متر، از پست‌ترین نواحی آن محسوب می‌شود. این شهرستان رودخانه‌‌های دایمی ندارد و اقلیم آن در کوهستان شیرکوه معتدل تا معتدل مایل به سرد است و در دشت‌های جنوب غربی، معتدل مایل به گرم و خشک است. جمعیت آن 43,893نفر است (1395ش). مردم تفت به زبان فارسی سخن می‌گویند و پیرو مذهب شیعۀ دوازده‌امامی‌اند. شماری از اهالی شهرستان پیرو آیین زرتشت هستند که بیشتر در روستاهای چم، زین‌آباد، مبارکه و برخی از محله‌های شهر تفت زندگی می‌کنند. این تجمعات زرتشتی دارای آتشکده و زیارتگاهند. راه تفت به یزد، و ابرکوه و تفت به هرات و شهر بابک، خطوط ارتباطی آن را تشکیل می‌دهند. مهم‌ترین آبادی‌های آن عبارتند از تفت، نیر، توده، بنادکوک دیزه، ده‌شیر، کاریزات بخ، بنادک سادات، طرزجان، اسلامیه (فراشاه)، و علی‌آباد. سنگ مرمر، گل سفید و نمک از منابع معدنی آن است و انواع میوه به‌ویژه انار و غلات و صیفی‌جات از فرآورده‌های مهم کشاورزی آن به‌‌شمار می‌روند. آب آن عمدتاً از قنات و چاه تأمین می‌شود.
دربارۀ وجه تسمیۀ تفت دو نظر وجود دارد: یکی وجود کوه تفت در جنوب شهر که بر اثر تابش آفتاب به‌شدت سوزان (تفتیده) می‌شده است و دیگری به خاطر سبد یا طَبَقی که اهالی میوۀ باغ‌هایشان را در آن می‌ریختند و تفت نامیده می‌شده. تفت شکل تغییریافتۀ واژۀ پهلوی تَپ به معنای گرمی و حرارت است. اگرچه برخی اثار تاریخی نشان از مسکونی بوده تفت در پیش از اسلام دارد، اما تا پیش از سدۀ 8ق (از دورۀ حکومت آل مظفر) نشانی از این نام در منابع نیست. در سدۀ 9ق و پس از آن حضور شاه نعمت‌الله ولی و نوادگانش در تفت بر اهمیت این شهر و توابعش افزود. تفت در 1329ش یکی از آبادی‌های دهستان پیشکوه‌ِ شهرستان یزد در استان دهم (اصفهان) بود. چندسال پس از این تفت به بخش ارتقاء یافته است. در سال 1348ش این بخش شهرستان شد. در 1355ش، این شهرستان مشتمل بود بر دو بخش به نام‌های حومه و نیر. در سال 1366ش، بخش ابرکوه و دو شهر به نام‌های نیر و ابرکوه به‌آن ملحق شدند. در 1373ش، بخش ابرکوه از آن جدا و تبدیل به شهرستان شد. هم‌اکنون (2 مهر 1403ش) شهرستان تفت متشکل است از سه بخش، 10 دهستان (با بیش از 300 روستای مسکونی) و 2 شهر است.