خاک (فیلم 1352)
The Soil (film)
فیلم بلند سینمایی به نویسندگی و کارگردانی مسعود کیمیایی، تولید سال 1352ش. فیلمنامۀ خاک را کیمیایی بر اساس رمان آوسنه بابا سبحان (نوشتۀ محمود دولتآبادی) به نگارش درآورده است. وی در این اقتباس بیش‌تر از آن که به متن اصلی وفادار باشد، سعی کرد نگاه سیاسی خود را در قالب داستانی ارباب و رعیتی، اگرچه با همان بیان نمادین دولتآبادی، به تصویر بکشد. کیمیایی در اقتباس از داستان دولتآبادی، شخصیت‌های اصلی را حفظ کرده اما با تغییر شخصیت‌های فرعی، مثل جایگزین کردن ارباب زن فرنگی به جای عادله خانم (بیوۀ مالک ده) و یا تغییر مناسبات میان شخصیت‌ها، خواسته است جنبۀ دراماتیک‌تری به داستان دولتآبادی بدهد. دولتآبادی پس از نمایش عمومی فیلم (در همان سال تولیدش) در یادداشتی که در روزنامۀ کیهان منتشر شد به وفادار نبودن فیلمنامه به متن رمان اعتراض کرد. با این همه فیلم خاک را به‌خاطر داستان‌پردازی، قهرمان‌سازی، نکات فنی و تکنیکی (از جمله فیلمبرداری، نورپردازی و تدوین فیلم) و شخصیت‌پردازی در کنار قیصر، بلوچ، داش آکل، گوزن‌ها، خط قرمز، دندان مار، سرب و جرم از مهم‌ترین آثار کیمیایی می‌دانند.
خاک در ششمین دورۀ جشنواره سینمایی سپاس (1353) برندۀ جوایز بهترین فیلم، بهترین بازیگر نقش دوم مرد (فرامرز قریبیان) و بهترین بازیگر نقش اول زن (فرزانه تآییدی) بوده است. نقش اصلی فیلم را بهروز وثوقی بازی کرده است.
زمان فیلم: 110 دقیقه
خلاصۀ داستان
پس از مرگ ارباب روستا زن فرنگی او به كمک مباشر شرورش، غلام، از پسران باباسبحان (صالح و مسیب) كه روی زمین مزروعی او كار می‌كنند، می‌خواهد زمینش را به او باز پس بدهند. صالح و مسیب امتناع می‌كنند؛ اما می‌پذیرند كه اجارۀ زمین را در موعد مقرر بپردازند. كینۀ مباشر از مسیب به دلیل علاقۀ ناكام او به شوكت، همسر مسیب، است. نزاع او و نوچه‌هایش بر سر زمین منجر به مرگ مسیب و زخمی شدن صالح می‌شود. صالح كه بر اثر نزاع با غلام و اصابت ضربۀ بیل بر سرش تعادل روانی خود را از دست داده است غلام را در میدان آبادی به قتل می‌رساند و خود نیز به دست ژاندارم‌ها دستگیر و روانۀ زندان مركز می‌شود.
برخی از بازیگران و عوامل تولید
نویسنده: مسعود كیمیایی
تهیه‌کننده: مهدی میثاقه
مدیر فیلمبرداری: نعمت حقیقی
تدوینگر: عباس گنجوی
طراح چهره‌پردازی: صنعان کیانی
آهنگساز: اسفندیار منفردزاده
صدابردار: روبیک منصوری
بازیگران: بهروز وثوقی؛ فرزانه تأییدی؛ فرامرز قریبیان؛ جعفر والی؛ جلال پیشواییان؛ پروین سلیمانی؛ نظام‌الدین شفایی؛ سعید پیردوست؛ نعمت‌الله گرجی؛ گیتی فروهر