خلیل خان ثقفی
خلیل خان ثقفی (۱۲41 ـ۱۳۲۳ش)
(ملقب به اعلم‌الدوله) از رجال نامی دورۀ ناصری و مظفری. او پزشک، سیاستمدار، نویسنده و مترجم دورۀ قاجار، و از جمله نخستین دانش آموختگان رشتۀ پزشکی جدید در ایران بود. طب سنتی و قدیم را از پدرش حاج میرزا عبدالباقی اعتضادالاطباء، که پزشک سنّتی بنام آن دوره بود، آموخت. علوم ریاضی و طبیعی را از میرزا محمدعلی خان شیرازی (مهندس‌باشی)، و حکمت الهی را از آقا محمدرضا قمشه‌ای فرا گرفت. در رشتۀ طب در دارالفنون به تحصیل پرداخت و سه سال بعد به علت کوشش مستمر در دورۀ تحصیل، موفق به دریافت نشان علمی شد و در همان دارالفنون نیز به تدریس مشغول شد. در ۱۳۰۴ش، به عنوان پزشک در وزارت امور خارجه استخدام و در ۱۳۰۵ش، از دارالفنون فارغ التحصیل شد.
به احتمال زیاد، او نخستین دانش آموختۀ ایرانی رشتۀ پزشکی در داخل کشور بود که به عنوان "دکتر" شناخته می شد. پیش از او، فقط تحصیل‌کردگانِ خارج از کشور این عنوان را کسب می‌کردند. او به تشویق دکتر طولوزان (تولوزان)، پزشک مخصوص ناصرالدین شاه قاجار، و اجازۀ عزیمتش از شاه توسط شخص طولوزان. در ۱۳۱۲ق برای تکمیل تحصیلات طبی به پاریس و مدتی هم به وین رفت. ثقفی ابتدا قصد داشت در رشتۀ دندان پزشکی تحصیل کند، اما به علت نداشتن مدرک لازم برابر نظام آموزشی فرانسه، و با وساطت سفارت ایران در پاریس، در رشتۀ پزشکی مشغول به تحصیل شد. او در ۱۲۷۶ش، نشان علمی و عنوان شوالیه را از دولت فرانسه گرفت و در ۱۲۷۷ش به ایران بازگشت. ثقفی پس از ورود به ایران، برای طبابت به دربار مظفرالدین شاه قاجار راه پیدا کرد. او در ۱۳۱۶ به همراه هیئتی برای معالجۀ شاهزاده ملک منصور میرزا شعاع السلطنه، فرزند مظفرالدین شاه، به آلمان اعزام شد. او پس از بازگشت از این سفر، به عنوان پزشک مخصوص مظفرالدین شاه انتخاب شد و مقام والایی یافت. شاه او را از محارم خودش دانست و در ۱۳۲2ق، به او لقب اعلم الدوله داد.
او در انقلاب مشروطه نقش بسیار مهمی داشت، زیرا به رغم دسیسه‌های درباریان، اخبار صحیح را در خصوص تحولات سیاسی و اجتماعی به مظفرالدین‌شاه می‌رساند. تلاش و ترغیب های مکرر او در موافقت شاه با اعطای فرمان مشروطیت، بسیار مؤثر و مفید بود. اعلم‌الدوله، اولین شهردار قانونی ایران بود که به ریاست بلدیۀ تهران انتخاب شد. در زمان نیابت عضدالملک، او سرکنسول ایران در سوئیس بود و در دورۀ زمامداری مستوفی‌الممالک، به سمت معاونت و مدیریت کل وزارت معارف و اوقاف انتخاب شد. او طی مدت زندگی اش، از 10 کشور نشان‌های علمی مختلف دریافت کرد، و از خود ۳۲ جلد کتاب و رساله به یادگار گذاشت. ازجمله آثار اوست: هزارو یک حکایت؛ صد و پنجاه مقاله یادگار عصر جدید؛ خردنامۀ جاودان؛ هفتاد و یک مقالۀ معرفت‌الروح.
خلیل خان ثقفی چهل سال آخر عمرش را بیشتر به طبابت، تألیف و ترجمه پرداخت و در فروردین ۱۳۲۳ش در تهران درگذشت و در امامزاده عبدالله شهرری به خاک سپرده شد.