دور

دور

(در لغت به معنی بازگشت شیء به جای نخستش)، در اصطلاح فلسفه در چند معنا به کار رفته است: 1. دور اضافی، یا معرفتی، دربارۀ مفاهیمی که به واسطۀ هم شناخته می‌شوند؛ مانند راست و چپ یا بالا و پایین. نیز دربارۀ مفاهیمی که به واسطۀ هم تعریف می‌شوند؛ مانند علت و معلول یا جوهر و عرض. 2. دور مَعی؛ مانند ایستادن دو آجر با زاویۀ 90/0 نسبت به هم، که هریک شرط عدم سقوط دیگری است. 3. دور منطقی که در مفاهیم علّی اعتبار می‌شود و بر دو گونه است: 1. دور مصَّرح: علیت الف برای ب، و ب برای الف. 2. دور مُضمر که در آن یک یا چند واسطه فرض می‌شود؛ مانند علیت الف برای ب و ب برای ج، و ج برای الف. علت محال بودن دور منطقی به اصل امتناع اجتماع نقیضین برمی‌گردد، زیرا با اعتبار علّی بین الف و ب، الف از یک سو موجود است و علت ب است و از سوی دیگر چون معلول ب است باید موجود نباشد، پس امر اعتبار شده در یک زمان هم موجود است و هم معدوم. نیز ← تسلسل