تفرش، شهرستان
| تفرش، شهرستان | |
|---|---|
| استان | مرکزی |
| بخش | مرکزی |
| جمعیت | 24,913نفر (1395ش) |
| موقعیت | شمال غربیِ مناطق مرکزی ایران و در نواحی مرکزی استان مرکزی |
| نوع اقلیم | در نواحی کوهستانی معتدل مایل به سرد تا سرد - در کوهپایه‌ها و دشت‌ها معتدل |
| برخی بناها | مسجد جامع شِش‌ناو |
| نام لاتین | Tafresh |
| شهر ها و آبادی ها | تفرش، بازرجان، خانک، خرازان و شهراب |
تفرش، شهرستان (County) Tafresh
واقع در شمال غربیِ مناطق مرکزی ایران و در نواحی مرکزی استان مرکزی، مشتمل بر بخش مرکزی (با 4 دهستان و بیش از 75 روستای مسکونی) و با مرکزیت اداری شهر تفرش. از شمال به شهرستان ساوه، از شرق به شهرستان قم (در استان قم)، از جنوب به شهرستان آشتیان، از جنوب غربی و غرب به شهرستان فراهان و از غرب شمالی به شهرستان کمیجان محدود است. عمدتاً کوهستانی است و رودخانه‌های قره‌چای و آب‌کمر از عمده‌ترین رودهای آن است. اقلیم این شهرستان در نواحی کوهستانی معتدل مایل به سرد تا سرد است و در کوهپایه‌ها و دشت‌ها معتدل است و از نظر بارندگی جزو نواحی نیمه‌خشک تا خشک به‌‌شمار می‌آید. جمعیت آن 24,913نفر است (1395ش) و مهم‌ترین شهرها و آبادی‌های آن عبارتند از: تفرش، بازرجان، خانک، خرازان و شهراب. راه ساوه به تفرش، فرمهین، اراک، و کمیجان و نیز راه تفرش به آشتیان، شبکۀ راه‌های ارتباطی آن را تشکیل می‌دهند. غلات و حبوبات، بادام، گردو، پیاز، انگور، و انواع میوه، سبزیجات، قالی، گلیم، و جاجیم از محصولات آن است. شهرستان تفرش معادن گچ، سنگ ساختمانی، خاک نسوز، سنگ تراورتن و سنگ آهک دارد که عمدتاً در حال استخراجند. مردم تفرش شیعۀ دوازده‌امامی‌اند و به زبان‌های فارسی و ترکی سخن می‌گویند.
شیخ طبرسی، عباس سحاب و محمود حسابی از بزرگان منسوب به تفرشند. مسجد جامع شِش‌ناو، مربوط به دورۀ سلجوقی، از آثار تاریخی تفرش است که به ثبت ملی رسیده است. وجه تسمیۀ شش‌ناو، وجود قناتی در زیر مسجد است که توسط شش ناو در بیرون مسجد و پس از عبور از زیر درخت چناری بزرگ و قدیمی، تقسیم شده و به محله‌های اطراف جریان پیدا می‌کند.
تاریخچه
تاریخ تفرش به پیش از اسلام می‌رسد و به صورت‌های طیرس، طبرش، طبرس، تبرس، طبرتو، تپرش، تبرش و طفرش نیز در منابع قدیم آمده است. در سده‌های اولیۀ اسلامی تفرش از توابع قم بود. پس از رحلت حضرت معصومه قم و به تبع آن تفرش از پایگاه‌های مهم شیعیان در ایران شدند. در دورۀ خوارزمشاهیان تفرش دهستانی در محدودۀ عراق عجم بود و در فاصلۀ سال‌های 740 - 835ق در حدود قلمرو آل جلایر قرار داشت. از دورۀ صفویان به بعد آبادی و منطقۀ تفرش به دلیل آب‌وهوای خوش، از ییلاقات و شکارگاه‌های شاهان و امیران بود. آبادی تفرش در سال 1333ش به شهر تبدیل شد. منطقۀ تفرش تا قبل از 1336ش یکی از قصبه‌های شهرستان اراک در استان یکم (مرکزی) بود. در 1336ش، قسمتی از بخش فراهان از توابع شهرستان اراک، قسمتی از بخش خلجستان از توابع شهرستان قم، و دهستان آشتیان، شهرستان تفرش را تشکیل دادند. در 1337ش، دهستان آشتیان بخش و در سال 1356ش با انتزاع از تفرش شهرستانی مستقل شد. دوسال بعد 10 آبادی از بخش فراهانِ تفرش جدا و به بخش مرکزی شهرستان آشتیان ملحق گردید. در 1369ش، این شهرستان مشتمل بود بر بخش مرکزی به مرکزیت شهر تفرش و بخش فراهان به مرکزیت آبادی فرمهین. در تقسیمات کشوری 1374ش، دهستان‌های خرازان و کوه‌پناه نیز به این شهرستان ملحق شدند. در اواخر سال 1388ش با انتزاع بخش فراهان از تفرش و بخش خنجین از شهرستان کمیجان، فراهان به شهرستان مستقلی ارتقاء یافت.