استانبول
| استانبول | |
|---|---|
| کشور | ترکیه |
| نام فارسی | اِستانبول |
| جمعیت | 9,760,000 نفر |
| موقعیت | بر دو کرانۀ تنگۀ بوسفور و سواحل دریای سیاه و دریای مرمره |
| برخی بناهای مهم | ایاصوفیه؛ مسجد آبی؛ مسجد سلیمانیه؛ کاخ ـ موزۀ توپکاپی؛ مجتمع فاتح، کاخ دلمه باغچه؛ برج غَلَطه (گالاتا)؛ بازار سرپوشیده و مدفن و مسجد ایوب |
اِستانبول (Istanbul)
(یا: اسلامبول) پایتخت پیشین و بزرگ‌ترین شهر جمهوری ترکیه، بر دو کرانۀ تنگۀ بوسفور[۱] و سواحل دریای سیاه[۲] و دریای مرمره[۳]. شهر بر دو طرف خلیج معروف به شاخ زرین[۴] بر روی هفت تپه بنا شده و بلندترین نقطۀ نزدیک به آن کوه بِش‌پینار (پنج‌چشمه) ۹۲۶ متر بلندا دارد. آب‌و‌هوای متغیر آن، تحت تأثیر دریاهای مدیترانه، بالکان، و دریای سیاه، غالباً ابری و بارانی است. یگانه شهر دنیاست که در دو قاره واقع است؛ دو پل عظیم معلق دو بخش اروپایی و آسیایی شهر را به هم وصل می‌کنند. استانبول پایتخت اقتصادی، فرهنگی، و جهانگردی ترکیه است و بیش از یک‌سوم کل فعالیت‌های مالی، اقتصادی، و تولیدی کشور در این شهر صورت می‌گیرد. پلینیوس (ح ۱۳۳م) نخستین نام آن‌جا را لوگوس (یا لوکوس) ذکر کرده است، اما در آثار هرودت و گزنفون نام بیزانتیوم[۵] دارد. رومیان در ۱۹۶م این شهر را فتح کردند و آنتونیا نامیدند. در ۳۳۰م کنستانتین، آنتونیا را پایتخت خود کرد و پس از درگذشت او، نامش را به این شهر دادند و آن را کنستانتینوپولیس خواندند. همین نام سرانجام به قسطنطنیه[۶] مبدل شد. یونانیان آن‌جا را استین‌پولیس می‌نامیدند و مسعودی آن را استن‌بولن ضبط کرده است. همین نام بود که به استنبول و استانبول تبدیل شد. در زمان احمد سوم و سلیم سوم عثمانی این نام به تحریف، اسلامبول گفته و نوشته می‌شد. یونانیان، هخامنشیان، گالات‌ها، و رومی‌ها بر استانبول حکم راندند. تئودوسیوس دوم استحکامات دفاعی شهر را افزود. در ۵۲ق ایوب انصاری صحابی در حملۀ مسلمانان ضمن محاصرۀ شهر درگذشت و همان‌جا مدفون شد. در ۱۲۰۳م صلیبیون شهر را تسخیر و غارت کردند. سلطان محمد فاتح عثمانی در ۸۵۷ق (۱۴۵۳م) قسطنطنیه را فتح کرد و در کلیسای ایاصوفیه نماز گزارد. استانبول در ۱۴۵۴م پایتخت عثمانی شد و در پایان جنگ جهانی اول به اشغال متفقین درآمد، اما معاهدۀ لوزان (۱۹۲۳) به این وضع خاتمه داد. در همین سال پایتخت ترکیه از استانبول به آنکارا منتقل شد. آثار تاریخی پرشماری در استانبول وجود دارد: باروها و کلیساهای عصر بیزانس؛ بنای عظیم ایاصوفیه؛ مسجد آبی[۷]؛ مسجد سلیمانیه؛ کاخ ـ موزۀ توپکاپی؛ مجتمع فاتح (شامل مسجد، مدارس، دارالشفاء، کتابخانه، مهمانسرا، و حمام)؛ کاخ دلمه باغچه؛ برج غَلَطه (گالاتا)؛ بازار سرپوشیده؛ و مدفن و مسجد ایوب. آثار فراوان از هنرمندان و مؤلفان ایرانی در موزه‌ها و بناهای استانبول موجود است. این شهر در دورۀ مشروطه از مهم‌ترین مراکز تجمع آزادی‌خواهان و روزنامه‌نگاران ایرانی بود و کسانی چون میرزا حبیب اصفهانی، میرزا آقاخان کرمانی، محمدطاهر تبریزی، میرزا یحیی دولت‌آبادی، و سید جمال‌الدین اسدآبادی در این شهر فعالیت داشته‌اند. فردوسی، خاقانی، سنایی، فرخی سیستانی، لامعی گرگانی، و سعدی در آثار خود از قسطنطنیه یاد کرده‌اند. استانبول به لحاظ جغرافیایی و تاریخی شهری توریستی و همواره محل رفت‌وآمد بوده است و از این جهت سیمایی بین‌المللی دارد و مردم آن به چند زبان تکلم می‌کنند. جمعیت آن ۹,۷۶۰,۰۰۰ نفر است (۲۰۰۳).