فرسایش خاک

فرسایش خاک (soil erosion)

ازبین‌رفتن لایۀ خاک روی سطح زمین، و پراکنده‌شدن دوبارۀ آن. فرسایش خاک ناشی از کنش آب، باد، یخ، و نیز استفاده از روش‌های نادرست کشاورزی است. اگر فرسایش خاک، مهار نشود، به تشکیل بیابان (کویرزایی) می‌انجامد. برآورد شده است که بیست درصد خاک سطحی زراعی جهان از 1950 تا 1990م ازبین رفته است. هرگاه آهنگ فرسایش خاک از آهنگ تشکیل خاک از سنگ و صخره و از تجزیۀ مادۀ آلی فزونی گیرد، زمین بایر و سترون خواهد شد. نابودی جنگل (جنگل‌زدایی) یا هر پوشش گیاهی دیگر غالباً به فرسایش جدی خاک می‌انجامد، زیرا ریشۀ گیاهان اجزای خاک را به‌هم پیوند می‌دهند، و بدون آن‌ها خاک بی‌هیچ مانعی شسته می‌شود یا باد آن را با خود می‌برد. چنین وضعیتی در امریکا روی داد که در آن، خاک خشک سطحی منطقۀ وسیعی را بادهای قوی پراکند. تأثیر این وضعیت در دامنۀ تپه‌ها وخیم‌تر است و در جایی‌که جنگلِ دامنۀ کوه‌ها را تراشیده‌اند، مانند ماداگاسکار، خاک به‌نحو فاجعه‌باری ازدست رفته است. برای مقابله با فرسایش خاک، بهبود روش‌های کشاورزی از‌قبیل بهره‌گیری از شخم پله‌ای ضروری است. احداث بادشکن، پرچین یا کشت نواری علف‌های زبر و زمخت بسیار پرارزش و مفید است. کشاورزی طبیعی نیز می‌تواند فرسایش خاک را تا 75 درصد کاهش دهد. افت کیفیت و فرسایش خاک رفته‌رفته به مرحله‌ای وخیم، تا حد ازبین‌رفتن جنگل‌های بارانی، می‌رسد. برآورد می‌شود که طی نیمۀ دوم قرن بیستم بیش از 10 درصد از خاک جهان باروری طبیعی خود را ازدست داده است. برخی از وخیم‌ترین موارد از‌‌دست‌رفتن باروری خاک در اروپا روی داده است. 17 درصد خاک این قاره براثر فعالیت انسانی، از‌قبیل کشاورزی مکانیزه و فروریزۀ باران اسیدی، ازبین رفته است. در مکزیک و امریکای مرکزی، 24 درصد خاک، عمدتاً بر اثر جنگل‌تراشی، به‌شدت فرسوده شده است.

---