زاوه، شهرستان: تفاوت میان نسخه‌ها

واقع در نواحی مرکزیِ نیمۀ شرقی [[خراسان رضوی، استان|استان خراسان رضوی]]، به مرکزیت [[دولت آباد، شهر (خراسان)|شهر دولت‌آباد]]. در نیمۀ دوم سال 1387ش بنابر مصوبۀ هیأت دولت در جلسۀ 28 مهر 1387ش، با انتزاع بخش جلگۀ زاوه و روستاها و مناطقی از [[تربت حیدریه، شهرستان|شهرستان تربت حیدریه]]، تشکیل شده است. تاریخچۀ این شهرستان ذیل تاریخ تربت حیدریه قابل بررسی است. زاوه واژه‌ای است که از زاب/زاو/زو (به معنی شکاف، رخنه و دره و همچنین آبخیز یا جلگه‌ای نهاده) اخذ شده است. این کلمه نام قدیم تربت حیدریه، و همچنین یکی از دهستان‌ها و روستاهای کنونی شهرستان زاوه است. نام زاوه از دورۀ صفویه، به خاطر حضور [[قطب الدین حیدر (تبریز ۶۱۸ق)|قطب‌الدین حیدر]] و مزار او در این شهر به‌تدریج با از رونق افتادن قصبۀ تاریخی زاوه و رونق گرفتن قصبه/قلعه‌ای که آرامگاه یکی از برادران [[امام رضا]] در آن دفن است (حصار تربت/ قلعۀ تربت)، به تربت حیدری و سرانجام به تربت حیدریه تغییر یافته است. در نخستین تقسیمات کشوری زاوه از دهستان‌های شهرستان تربت حیدریه بوده؛ دهستان زاوه در 1366ش با تشكيل و الحاق دو دهستان سليمان و صفاييه به بخش، با مركزيت دولت‌آباد، ارتقا يافت و دولت‌آباد نيز در 1369ش شهر شد. تا این‌که در سال 1387ش به شهرستان ارتقاء یافته است. شهرستان زاوه متشکل است از 2 بخش، 4 دهستان (با بیش از 70 روستای مسکونی) و 2 شهر: بخش مرکزی (مشتمل بر دهستان‌های زاوه و صفائیه، به مرکزیت شهر دولت‌آباد)، بخش سلیمان (مشتمل بر دهستان‌های ساق و سلیمان، به مرکزیت شهر چخماق). بخش و دهستان سليمان از روی اسم يکی از برادران [[امام رضا]]، مشهور به شاه سلطان سلیمان، که در این منطقه مدفون است نام‌گذاری شده. روستای چخماق در سال 1400ش دارای ادارات و تأسیسات شهری شده است. براساس سرشماری سراسری سال 1395ش جمعیت شهرستان زاوه 67,695نفر است؛ طبق اطلاعات مرکز آمار ایران و براساس سرشماری مذکور، نزدیک به 14درصد ساکنان شهرستان شهرنشین و حدود 82درصد روستانشین بوده‌اند. شهرستان زاوه در شمال با [[فریمان، شهرستان|شهرستان فریمان]]، در شرق شمالی با [[تربت جام، شهرستان|شهرستان تربت جام]]، در شرق با [[باخرز، شهرستان|شهرستان باخرز]]، در جنوب شرقی با [[خواف، شهرستان|شهرستان خواف]]، در جنوب با [[رشتخوار، شهرستان|شهرستان رشتخوار]]، و در غرب و شمال غربی با [[تربت حیدریه، شهرستان|شهرستان تربت‌ حیدریه]] محدود شده است.   

شهرستان زاوه با حدود 2,437کیلومترمربع وسعت و ارتفاع ۱,350متر از سطح دریا (در مرکز آن)، در مجموع آب و هوایی معتدل دارد و از لحاظ بارندگی جزو مناطق خشک است. اساس اقتصاد شهرستان زاویه بر پایۀ کشاورزی، دامداری، صنایع دستی (خاصه فرش‌بافی) استوار است. آب کشاورزی این شهرستان از رودخانه‌های فصلی، چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق، چشمه و قنات تأمین می‌شود و اين منطقه به صورت جلگه‌ای و فاقد ارتفاعات قابل توجه است. در این شهرستان چندین رودخانۀ فصلی (خشک‌رود) در زمان بارندگی‌ها جریان می‌یابند که مهم‌ترین آنها کال سالار، کال صبی و کال مزار است. از مهم‌ترین محصولات کشاورزی آن در مرتبۀ اول زعفران و انگور، سپس گندم، جو، ذرت، چغندرقند، نخود، یونجه، سیب و دانه‌های روغنی را می‌توان نام برد. صنایع دستی مانند نمدمالی و بافت‌ قالی و قالیچه در زاوه پر رونق است و قالی و قالیچه‌های آن جنبۀ صادراتی دارد. کارخانۀ سیمان زاوه، بزرگ‌ترین کارخانۀ خراسان رضوی، در این شهرستان فعال است. عموم مردم این شهرستان شیعۀ دوازده‌امامی‌اند و به زبان فارسی (گویش خراسانی) سخن می‌گویند.