اسپندارمذ

اِسپَنْدارمَذ
(یا: اسفند؛ در اوستا: سپنت آرمئیتی؛ در پهلوی: سپندارمت؛ از دو جزء سپند، به معنای مقدس و صورت مصغر آرمئیتی به‌معنای پاکی) از امشاسپندان آیین زردشتی، نماد بردباری و سازش اهورامزدا، نام پنجمین روز از هر ماه شمسی و نیز نام ماه آخر سال. در اوستا و دیگر متن‌های زردشتی، گاه مترادف زمین است. زردشت از او می‌خواهد که فقط فرمانروایان خوب را به سلطنت بردارد و چنان کند که مردمان زندگی به پاکی گذرانند و چهارپایان، که مایۀ زندگی‌اند، نیک پرورده شوند. آبادکنندگان زمین، به کشت و ورز، و پاس‌دارندگان چراگاهان خشنودی اسپندارمذ را فراچنگ می‌آورند. اسپندارمذ، به استناد اوستا، یسنای ۳۸، با زن هم‌سان است. بر این وجه، زردشتیان روز پنجم اسفند ماه را به سبب تقارن نام ماه و نام روز، به نام زنان جشن می‌گیرند. در این جشن، که با نام‌های اسپنداد جشن، اسپندار جشن و مشهورتر از همه، اسفندگان شناخته است، زردشتیان به بیابان‌های اطراف شهر می‌رفتند و در حرکتی جمعی هرچه حشرۀ موذی می‌دیدند، می‌کشتند. مردان، زنان را به هدیه‌ای می‌نواختند و به تصریح بیرونی، زنان از شوهران خود طلب آمیزش می‌کردند. بدین‌جهت است که زردشتیان شهرهای پهله‌نشینی چون اصفهان، بر این روز، مردگیران نام نهادند.