مسجد تاری خانه
مسجد تاری‌خانه (دامغان)
(یا: خدای خانه؛ معروف به چهل‌ستون) مسجدی در جنوب شرقی دامغان. از قدیمی‌ترین بناهای دورۀ اسلامی در ایران که در شکل قوس‌ها و ستون‌های آن، تأثیر معماری پیش از اسلام مشهود است. در وجه تسمیۀ این بنا، «تاری» را به‌معنای خدا، و تاری‌خانه را به‌معنای خدای خانه گفته‌اند. بعضی دیگر معتقدند که این مسجد قبلاً آتشکده بوده است، و پس از اسلام آن را «ناری‌خانه» و سپس تاری‌خانه خواندند. مؤلف مرآة‌البلدان، ساختِ آن را به حکم امیرالمؤمنین علی (ع) دانسته، لیکن آندره گدار[۱] ساختِ آن را به اواسط قرن ۲ق نسبت داده است. مسجد تاری‌خانه در زلزله‌های قرون ۳ و ۴ق سالم ماند، و تا قرن ۵ق مسجد جامع، و اصلی شهر بود. در ابتدای این قرن، امیر بختیار بن محمد، مناره‌ای آجری برای مسجد احداث کرد. پس از این دوره، بنای مسجد به‌تدریج به‌ویرانی گرایید؛ در قرن ۱۳ق، بخش‌های کوچکی از آن باقی مانده بود. پس‌از آن، طاق‌های مسجد بازسازی شد، و امروزه قوس‌های بیضی‌شکل بنای اولیۀ مسجد، و قوس‌های جناغیِ پس از بازسازیِ آن، در کنار هم دیده می‌شوند.
مسجد تاری‌خانه در سال 1310ش در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مشخصات معماری
بنایی آجری و چهار ایوانی با طاق‌های بلند آجری به سبک بناهای ساسانی است. در سمت قبلۀ آن به جای مقصوره و ایوان، پانزده طاق روبه‌روی هجده ستون محکم مدور هریک با ۴.۵متر قطر قرار دارد. در شرق آن نیز هشت طاق و شش ستون است. دورتادور صحن مرکزی آن رواق‌های سرپوشیده و دهلیز است. مناره‌ای به بلندای 20متر دارد که در دورۀ سلجوقی ساخته شده است. در گذشته، در میان مسجد یک حیاط وسیع و دو باغچه بود، که اکنون اثری از باغچه‌های آن برجا نیست.
- ↑ André Godard