کنکه هندی
کنکه‌ی هندی
طبیب و مترجم هندی دوره‌ی نهضت ترجمه، سده‌های دوم و سوم هجری. اسم او را «منکه» نیز نوشته‌اند و حتی برخی مانند ابن ابی اصیبعه «کنکه» و «منکه» را دو تن ذکر کرده و از کتب منسوب به کنکه قسمتی را به یکی و دسته‌ای را به دیگری نسبت داده‌اند. لیکن این هر دو اسم یک تن و درست‌ترین ضبط‌ها نیز کنکه است که قابل انطباق بر اسم هندی[۱] می‌باشد. وی از منجمان و پزشکان گندی‌شاپور و از کسانی است که به مباشرت مترجمان، کتبی را به فارسی یا عربی درمی‌آورد. کنکه در قرن دوم و اوائل قرن سوم هجری می‌زیست. وی به فرمان هارون‌الرشید به بغداد خوانده شد و در خدمت خلیفه وظیفه و مرتبه‌ی خاص داشت و از آل برمک نیز برخوردار بود.
کنکه چند کتاب طبی و نجومی را چنان که گفتیم به مباشرت مترجمان، از هندی به پهلوی یا عربی ترجمه کرد و از آن جمله است «السموم» منسوب به شاناق (یکی از دانشمندان و پزشکان قدیم هند). ابن ابی اصیبعه در طبقات الاطبا گفته است که شاناق را معالجات و تجارب بسیاری در صناعت طب و تفننی در علوم و حکمت بود و در علم نجوم براعت و نزد ملوک هند حرمت داشت... و از جمله‌ی کتب او السموم است در 5 مقاله که منکه (کنکه) الهندی از زبان هندی به زبان فارسی (پهلوی) ترجمه کرد و متولی نقل آن به زبان فارسی (پهلوی) مردی معرف به ابوحاتم البلخی بود و کنکه این کتاب را برای یحیی بن خالد بن برمک ترجمه کرد. بعدا این کتاب به دست عباس بن سعید الجوهری برای مامون به عربی نقل [ترجمه] شد. در سال 1934م کتابی به نام الشاناق فی السموم و التریاق در برلین با ترجمه‌ی آلمانی به مباشرت و اهتمام بنیتا اشتروس[۲] چاپ شد. این کتاب در دو بخش است: نخستین بخش آن ماخوذ و منقول از کتاب السموم شاناق و همان است که کنکه آن را از هندی به پهلوی درآورده بود و دومین بخش آن باید قسمتی باشد که هنگام ترجمه به عربی از مآخذ یونانی در باب سموم و تریاقات بر آن افزوده شده است.
از جمله ترجمه‌های دیگر کنکه کتابی بوده از سسرد[۳] هندی که برای یحیی بن خالد برمکی ترجمه شده و حکم کناشی را در طب داشت که در بیمارستان استفاده می‌شد. از کتاب‌های دیگری که ترجمه یا تفسیر یا تالیف آنها به کنکه نسبت داده شده «کتاب النموذار فی الاعمار» است، همچنین اسرار الموالید، القرانات الصغیر و کتاب عقاقیرالهند که برای اسحاق بن سلیمان تفسیر کرد.
- لغتنامه دهخدا، مدخل منکۀ هندی
- طبقات الاطبا، ج 2، صص 32- 33
- الفهرست، صص 342، 378 و 421