دستگاه متری
دستگاه متری (metric system)
دستگاهی برای اوزان و مقادیر. در قرن 18م، در فرانسه ایجاد شد و در قرن 19م، کشورهای دیگر آن را به رسمیت شناختند. در 1960م، گردهمایی بینالمللی اوزان و مقادیر گزینش جهانیِ دستگاه بینالمللی اصلاح شدۀ[۱] اِسای (SI با تلفظ فرانسه) را با هفت «یکای مبنا» تصویب و پیشنهاد کرد: متر[۲] (m) برای طول، کیلوگرم[۳] (kg) برای جرم[۴]، ثانیه[۵] (s) برای زمان[۶]، آمپر[۷] (A) برای جریان الکتریکی، کلوین[۸] (k) برای دمای ترمودینامیکی، شمع[۹] (cd) برای شدت درخشندگی[۱۰]، و مول[۱۱] (mol) برای کمیت ماده.
یکاهای تکمیلی. دو یکای تکمیلی نیز به دستگاه اِسای افزوده شده است که عبارتاند از رادیان[۱۲] (rad) و استرادیان[۱۳] (sr) برای اندازهگیری زاویههای تخت و فضایی. همچنین، یکاهای مشتقشدهای نیز به رسمیت شناخته شدهاند که با ضرب و تقسیم سادۀ یکاهای مبنا و بدون وارد کردن عدد دیگری در عبارت بیان میشوند. یکای وات[۱۴] از آن جمله است.
یکاهای غیر اِسای. برخی از یکاهای غیر اِسای نیز، که به نحو مناسبی برقرار شدهاند و رسمیت بینالمللی پیدا کردهاند، با یکاهای اِسای بهکار میروند. از آن جملهاند دقیقه، ساعت، و روز برای اندازهگیری زمان. مضربها و اجزای یکاهای مبنا یا یکاهای مشتقشده نیز با نامهایی بهکار میروند که از قدیم بهثبت رسیدهاند. از آن جمله است تُن[۱۵] برای جرم، لیتر[۱۶] برای حجم. مقیاسهای ویژهای مثل قیراط متری نیز برای سنگهای قیمتی وضع شده است.
پیشوندها. پیشوندهایی که با یکاهای متری بهکار میروند عبارتاند از تِرا[۱۷] (T) یا میلیون میلیونبرابر؛ گیگا[۱۸] (G) یا میلیارد (هزارمیلیون) برابر؛ مگا[۱۹] (M) میلیونبرابر؛ کیلو[۲۰] (K) هزاربرابر؛ هکتو[۲۱] (h) صدبرابر؛ دکا[۲۲] (da) دهبرابر؛ دسی[۲۳] (d) یکدهم؛ سانتی[۲۴] (c) یکصدم؛ میلی[۲۵] (m) یکهزارم؛ میکرو[۲۶] (μ) یکمیلیونیم؛ نانو[۲۷] (n) یکمیلیاردم؛ پیکو[۲۸] (p) یکتریلیونیم؛ فمتو[۲۹] (f) یککادریلیونیم؛ و آتو[۳۰] (a) یککنتیلیونیم. در قرن 19م، دستگاه متری در بریتانیا و ایالات متحدۀ امریکا قانونی بود. در 1965م، دولت بریتانیا با انتخاب اِسای به منزلۀ دستگاه اصلی اوزان و مقادیر موافقت کرد، اما در 1978م، اجبار در این زمینه برداشته شد. در اکتبر 1995م، فروشگاههای بریتانیا برای معاملات مایعات، جز آبجو[۳۱]، شراب[۳۲] و شیر[۳۳]، و همچنین برای اندازهگیری طول به دستگاه متری پیوستند. در 1975م، قانون متری در ایالات متحدۀ امریکا به تصویب رسید.